ئه‌م چه‌ند مانگه‌ی ساڵی ٢٠١٣، بۆ زێڕو سه‌وداكارانی، ساڵێكی باش نه‌بوو، په‌یوه‌ندیی پته‌وی نێوان نرخی زێر‌و ئه‌و رووداوه سیاسی‌و ئابوورییانه‌ی له‌جیهاندا ماوه‌ماوه رووده‌ده‌ن، به‌ره‌و كاڵبووه‌نه‌وه ده‌چێت، له‌و كاتانه‌ی كه پێشبینی ده‌كرا نرخی زێر زۆر به‌رزبێته‌وه، له‌شوێنی خۆیدا گیری ده‌خوارد، یان به‌گشتیی پاشه‌كشه‌ی ده‌كرد.
نزمی هه‌ستیاری زێر بۆ ئه‌و هۆكارانه‌ی كه چاوه‌ڕوان ده‌كرا نرخی زێڕ به‌رزبكه‌نه‌وه، بوونه هۆكاری ئه‌وه‌ی پێشبینی سه‌وداكارانی زێڕ به‌و ئاراسته‌یه‌دا ببه‌ن كه بگه‌نه ئه‌و بڕوایه‌ی كه زێر ره‌ونه‌قی له‌ده‌ستداوه‌و بازاڕی زێر رووه‌و داشكانه، دوای ئه‌وه‌ی بۆ نزیكه‌ی ١٢ ساڵ بازاڕی زێر له هه‌ڵكشاندا بوو، له‌و ماوه‌یه‌دا نرخی زێر بۆ زیاتر له پێنج قات به‌رزبوه‌وه، له‌ماوه‌ی ئه‌و ساڵانه‌دا، زێر پاشكۆیه‌كی راستگۆی سه‌وداكارانی بوو، به‌و مانایه‌ی كه له‌به‌رژه‌وه‌ندی‌و به‌ئاوازی ئه‌وان به‌ڕێوه‌ده‌چوو.
گۆڕانكارییه‌كه له‌دوو رۆژدا روویدا
له‌ناوه‌ڕاستی مانگی نیسانی ٢٠١٣وه نرخی زێڕ تسۆنامییه‌كی به‌خۆیه‌وه بینی، كه له‌سه‌روو هه‌موو پێشبینییه‌كانه‌وه بوو، له‌ماوه‌ی دوو رۆژدا، نرخی زێڕ به‌ڕێژه‌ی ١٣% پاشه‌كشێی كرد، ئه‌و پاشه‌كشێیه به‌مێژوویی وه‌سفكرا، به‌ئاستێك بوو، كه هێندێك وای بۆ ده‌چوون كه باس له داڕمانی زێڕو ته‌قینی بڵقه‌كه‌ی بكه‌ن، كه له‌ماوه‌ی ساڵانی رابردوودا دروست ببوو، كاتێك نرخی زێڕ به‌شێوه‌یه‌كی روون له تێچوونی به‌رهه‌مهێنانی لایدا، تا گه‌یشته ئه‌وه‌ی نرخی یه‌ك ئۆقیه‌ی زێڕ ١٩٠٠ دۆلار تێپه‌ڕێنێت، به‌جۆرێك كه سه‌وداكارانی زێر باسیان له‌وه ده‌كرد، كه نرخی زێڕ له ٢٠٠٠ دۆلار نزیك بووه‌ته‌وه، پێشبینی ئه‌وه‌شیان ده‌كرد كه نرخه‌كه‌ی بگاته (٣٠٠٠) تا ٥٠٠٠ دۆلار. به‌بۆچوونی ئه‌وان، تاكه سه‌رچاوه‌یه كه به‌تێپه‌ڕبوونی كات پارێزگاری له به‌هاكه‌ی خۆی بكات.
نرخی زێڕ ئاوسێندراوه
ئه‌گه‌ر زێر كۆگای به‌ها بێت‌و دژه هه‌ڵئاوسان بێت، گریمانه ئه‌وه‌یه، كه كاڵایه‌كی بازرگانی به‌هاكه‌ی به دۆلار دیاریكراوه، ده‌بێ هه‌ڵكشانی نرخی زێڕ ره‌نگدانه‌وه‌ی نێوه‌نجی هه‌ڵئاوسانی سه‌ر دۆلار بێت، به‌ڵام هه‌ڵكشانی نرخی زێر نێوه‌نجه‌كانی هه‌ڵئاوسانی سه‌ر دۆلاری به‌شێوه‌یه‌كی گه‌وره تێپه‌ڕاند، ئه‌وه‌ش ئه‌و راستییه نیشان ده‌دات، كه نرخی زێڕ ئاوسێندراوه (منفوخ)، هه‌ر نرخێكی ئاوسێندراویش، ده‌بێ له ساتێكی دیاریكراودا راست بكرێته‌وه، وه‌لێ هێشتا ئه‌و ساته نه‌هاتووه، هێشتا ئه‌و هه‌لومه‌رجانه‌ی نرخی زێر به‌ره‌و هه‌ڵكشان ده‌بات، ماوه، به‌ڵام ماوه‌ماوه، هێندێك راستكردنه‌وه‌ی نرخی زێڕ ده‌رده‌كه‌وێت، كه جه‌خت له‌سه‌ر ئه‌وه ده‌كاته‌وه كه نرخی زێر ئاوسێندراوه، به‌تایبه‌تیش كاتێك گۆڕانكاریی له‌و هۆكارانه‌ی به‌رپرسن له هه‌ڵكشانی نرخی زێر رووده‌ده‌ن، به‌ڵام بێگومان ساتی پرۆسه‌ی راستكردنه‌وه‌ی نرخی زێر هه‌ر دێت، واته نرخی زێر به‌و به‌رزییه ناسروشتییه نامێنێته‌وه.
بازاڕ هه‌موو كات ئازاد نییه
به‌گشتیی، گریمانه ئه‌وه‌یه كه نرخی كاڵا له میانی هێزه‌كانی خواست‌و خستنه‌ڕوو دیاری بكرێت، كه له‌سه‌ر ئاستی مه‌ودای دوور، نرخ ره‌نگدانه‌وه‌ی نێوه‌نجی تێچوونی هه‌موه‌كی یه‌كه‌ی یه‌ك كاڵا ده‌بێت، ئه‌مه له كاتێكدا بازاڕ ئازاد بێت، به‌ڵام له زۆربه‌ی كاتدا بازاڕ ئازاد نییه، ناوه‌نده قۆرخكارییه‌كان بۆ هه‌ریه‌ك له فرۆشیاران‌و كڕیاران، رۆڵیان له‌لادانی نرخ له‌نێوه‌نجی تێچوونی كاڵادا ده‌بێت، ئه‌مه رێك ئه‌وه‌یه كه له‌بازاڕی زێردا رووده‌دات، ئێستا تێچوونی به‌رهه‌مهێنانی یه‌ك ئۆقیه له‌نزیك ٦٠٠ دۆلاردایه، له‌به‌ر ئه‌وه قورسه بتوانرێ به‌هانه بۆ نرخی زێر بدۆزرێته‌وه كه یه‌ك ئۆقیه زێر (٧٠٠ بۆ ٨٠٠) دۆلار تێپه‌ڕێنێت، جا ئه‌وه‌ی كه نرخ ١٩٠٠ دۆلار تێپه‌ڕێنێت هه‌ر زۆر قورسه.
ئایا ئه‌م زێره له‌م ره‌وشه‌یدا ده‌توانێ ئه‌وانه دڵنیا بكاته‌وه كه پاشه‌كه‌وتیان كردووه؟ پێشبینییه‌كان ئاماژه بۆ ئه‌وه ده‌كه‌ن كه نرخی زێڕ لادانێكی پێوانه‌یی تۆماركردووه، كه نزیكه‌ی (٢١%)ه، ئه‌م ئاسته له لادانی پێوانه‌یی ئه‌ندیكه‌یته‌ره‌كانی بازاڕی پشكه‌كان گه‌وره‌تره، ئه‌م حاڵه‌ته، ده‌رهاویشته‌ی توندی ئه‌و هه‌ڵبه‌زو دابه‌زینه‌یه كه رووبه‌ڕووی نرخی زێر ده‌بێته‌وه، ئه‌وه‌ی كه ده‌بێ سه‌وداكاره بچوكه‌كانی زێر بیزانن، سه‌وداكاره گه‌وره‌كان‌و سندوقه‌كانی بازرگانیكردن ب
Kurdish