ئایا دابەزینی بەهای دینار، چارەسەری قەیرانی داراییە؟

عێراق تاكە وڵاتە لەرۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا كە بانكی ناوەندییەكەی لەڕێگەی زیادكردنی ئاشكراوە دۆلار دەفرۆشێت بەمەبەستی راگرتنی بەهای دینار لەسنورێكی دیاریكراودا بەرامبەر بەدۆلار، پەیڕەوكردنی ئەم سیاسەتە ئابوری عێراقی لەبەردەم ئاسۆیەكی تاریكدا راگرتووە.

عێراق لەماوەی شەش ساڵی رابردوودا بەدەست چەندین قەیرانی گەورەو کوشندەوە گیرۆدەیە: دابەزینی نرخی نەوت، شەڕی داعش، بڵاوبوونەوەی كۆرۆنا‌و ململانێی نێوان هەولێر‌و بەغداو ناسەقامگیریی سیاسی‌و خۆپیشاندانەكان‌و چەندین تەنگەژەی دیكەی ئابوری‌و سیاسی‌و كۆمەڵایەتی… ئێستا كار گەیشتووە بەوەی كە حكومەتی ناوەندی ئیتر توانای دابین كردنی مووچەی فەرمانبەرانیشی وەك جاران لەكاتی خۆیدا نییە، كە ئەمە یەكێك بوو لەشانازییەكانی.

تێوەگلان لەم قەیرانە داراییە، تا ئەندازەیەكی زۆر پەیوەندی بەسیاسەتی بانكی ناوەندییەوەیە، لەبەرئەوەی لەڕێگەی دەستوەردانە بازاڕ‌و فرۆشی دۆلارەوە لێناگەڕێ‌ نرخی دینار دابەزێ‌‌و بەهای راستەقینەی خۆی بەدەستبهێنێت، بەپێچەوانەی ئەو سیاسەتەی زۆربەی وڵاتانی خاوەن نەوت لەناوچەكەو جیهاندا پەیڕەوی دەكەن‌و بازاڕ نرخی دراوەكەیان دیاری دەكات، نەك بەزەبری دەستتێوەردانی بانكی ناوەندی‌و دۆلار فرۆشتن بەهای دراوەكەیان لەنرخێكی دیاریكراودا رابگرن.

ئەم سیاسەتەی بانكی ناوەندی لەچەندین ئاستی جیاوازدا كاریگەری خراپی لەسەر كورتهێنانی بودجەی دەوڵەت‌و رەخساندنی هەلی كارو گەشەی پیشەسازی‌و كشتوكاڵیی‌و بەرهەمی ناوخۆ هەبووە.

بەپێی ئەو داتایانەی بانكی ناوەندی عێراق بڵاویكردوەتەوە لەماوەی کۆتایی ساڵی 2003 تا كۆتایی ساڵی 2019 زیاتر لە 555 ملیار دۆلار لەڕێگەی زیادكردنی ئاشكراوە فرۆشراوە! كە لەو ماوەیەدا بانکی ناوەندی رۆژانە 200 بۆ 250 ملیۆن دۆلاری خستوەتە بازاڕەوە بۆ ئەوەی بەهای دینار بەرامبەر بەدۆلار دانەبەزێت! تەنانەت كە نرخی نەوت دابەزیوەو داهاتەكەی بەشی مووچەی فەرمانبەارنی‌و خەرجییەكانی دەوڵەتی نەكردووە، لەو پێناوەدا دەستی بۆ یەدەكی دراو بردووە! لەبەرئەوەی 95%ی داهاتی عێراق لەڕێگەی فرۆشی نەوتەوەیە.

ئێستا لەعێراقدا ئەو دەنگانە بەرز دەبنەوە كە هەڕاج كردنی یەدەگی دراوی بانكی ناوەندی لەپێناو دابین كردنی مووچەدا، دەچێتە خانەی بەفیڕۆدانی دارایی گشتی‌و تەنانەت گەندەڵیشەوە! لەبەرئەوەی لێشاوی ئەو دۆلارەی بانکی ناوەندی دەیفرۆشێ، بەشێكی لەلایەن چەند كۆمپانیایەكی وەهمییەوە دەكڕدرێت‌و بەقاچاغ ئاودیووی ئێران‌و سوریا دەكرێت، كە بەهۆی سزاكانی ئەمەریكاوە، عێراق تاقە دەروازەیە بۆ بەدەستهێنانی دۆلار‌و بوژاندنەوەی یەدەكی دراوی ئەو دوو وڵاتە.

بەشێكیشی بەبێ‌ بەرنامەو پلان لەڕێگەی هاوردەكردنەوە بەرەو دەرەوەی وڵات دەڕوات‌و كۆمپانیا توركی‌و ئێرانی‌و چینییەكان چی دراوی قورسی عێراقە هەڵیدەلوشن، چونكە بەهۆی پشتگیریی وڵاتەكانیانەوە لەهەناردەكردنی كاڵا‌و بەهۆی دابەزاندنی بەهای دراوەكانیشیانەوە توانای كێبڕكێیان بەهێزەو عێراق بووە بەبازاڕێكی گەورەی ساغكردنەوەی كاڵاكانیان.

كۆمپانیاکانی ئەو وڵاتانە لەساڵی 2003ەوە تا ئێستا هەناسەیان لەبەر وەبەرهێنەرو بەرهەمهێنەری ناوخۆ بڕیوەو گەورەترین سوودمەند بوون لەو سیاسەتەی بانكی ناوەندی پەیڕەوی كردووەو مەبەستیشیانە بەهای دینار بەرامبەر بەدۆلار بەرز بێت تا شەپۆلی هەناردەیان بەرەو عێراق بەردەوام‌و گەورەتریش بێت، كە عێراق بۆ دابین كردنی ساكارترین پێویستییەكانی لەدەرزییەکەوە تا ئوتومبێل‌و فڕۆکە پشتی بەهاوردە كردنی كاڵای دەرەكی بەستووە.

كەم نین ژمارانەی ئەوانەی كە پێیانوایە راگرتنی نرخی دینار بەرامبەر بەدۆلار لەسنورێكی دیاریكراودا، خزمەتی بەئابوریی یاخود وردتر بڵێین بە”مووچەخۆران” كردووە، بەڵام پێویستە ئەوەمان لەبیر نەچێت سوودی ئەم سیاسەتە تەنها ئەوە بووە مووچەخۆری زیاتر بەئاڕاستەی بەكارهێناندا بردووەو زۆربەی هاوڵاتیانی عێراقی كردووە بە”بونەوەرێكی بەكاربەر” كە هەموو خۆشییەكانی