دەوڵەتی عێراق لە مێژووی نوێدا ، دەوڵەتێکە لە ئەنجامی دۆزینەوەی نەوتەوە دروست بووە . لە ئەنجامی مقایەزەی نێوان فەرەنسا و بەریتانیا و پاش سایکس – پیکۆ هاتۆتەدی .
نەوت شێوەی جیوگرافی سیاسی عێراقی ئێستای نەخشاندووە . ویلایەتی موسڵ کە بەپێ ی ڕێککەوتنی فەرەنسا و بەریتانیا ، دەبوو بەر فەرەنساییەکان بکەوێت ، بەهۆی نەوتی کەرکوکەوە دەستکاری دابەشکردنەکەی نێوانیان کردووە ، بۆئەوەی هەردوولایان سوودمەند بن لەو نەوتە تازە دۆزراوەی لە کەرکوکدا دۆزراوەتەوە .
پێشبڕکێ ی نێوان کۆمپانیا زەبەلاحەکانی نەوت داهاتووی عێراقیشی دیاری کردووە . لەپاش کودەتاکەی ١٩٥٨ ەوە ، بەریتانیەکان عێراقیان بەجێهێشت بۆ ڕوسەکان . هەروەها روسەکان لە سوریاشدا شوێن فەرەنسیەکانیان گرتەوە . نزیکەی نیوسەدە، روسەکان پێگەونفوزیان لە عێراق و سوریا و لیبیا و یەمەندا فراوان بوو .
لە دەستپێکی ئەم سەدەیەوە ، سێ ڕووداوی گەورە، سەرەتای کۆتایی هێنان بوون بە نفوزی دەیان ساڵەی ڕوسەکان لە ناوچەکەدا .
یەکەمیان : لە ڕوسیاوە ڕوویدا ، کاتێک پوتین دەستەڵاتی گرتە دەست . جیاوازی لە یەلتسین، وەکو میراتگری هەردوو ئیمپراتۆری قەیسەر و سۆڤیەت ، دەستی بە بەهێزکردنەوەی روسیاکرد .
دووەمیان : لەدایک بوونی ئیرۆ ، وەک دراوێکی بەهێز و مونافیسی دۆلاری ئەمریکی .
سێهەمیان : ڕوداوی یانزەی سێپتەمبەر ، دابەشکردنەوەی جیهان بەسەر دوو بەرەی یان دۆست یان دوژمندا .
ئەم سێ ڕووداوە پێویستی بە دابەشکردنەوە و داڕشتنەوەی ناوچەکانی نفوزی سیاسەت و نەوتی جیهانی بوو .
هەر وڵاتێک بڕیاری بەکارهێنانی ئیرۆی دابێت ، لەبری دۆلار، بۆ مامەڵە بازرگانیەکانی ، بەتایبەتی لە کڕین و فرۆشتنی نەوتدا ، دووچاری هێرشی ئابووری و سیاسی بۆتەوە لەلایەن ئەمریکا و هاوپەیمانەکانیەوە . ئەو وڵاتانەی بڕیاریاندا لەبری دۆلار ، مامەڵە بە ئیرۆوەبکەن ( عێراق ، سوریا ، لیبیا ، ڕوسیا ، ئێران ) قەیرانی سیاسی و ئەمنی و ئابووری گەورە ڕووی تێکردوون .
ئەو وڵاتانەی لەناو بازنەی نفوزی ڕوسیدا بوون ، بەهاری عەرەبی تیایاندا دەستی پێکرد، بە موبارەکەی ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی ، سەرۆک و حکومەتەکانیان لە دەستەڵات خستن ، یان دووچاری جەنگی ناوخۆ بوون ( سوریا ، یەمەن ، لیبیا ، عێراق )
لەکۆتایی وێرانکاری ئەو وڵاتانەدا، جارێکی تر کۆلۆنیالەکانی پێشوویان و کۆمپانیا نەوتیە مۆنۆپۆلەکانیان ، بە هێزێکی ترەوە دەگەڕێنەوە بۆ گۆڕەپانی نەوت و سیاسەتی ئەو وڵاتانە .
بەریتانیا لەماوەی ڕابردوودا بە گوڕێکی ترەوە گەڕاوەتەوە عێراق . لە پشتی گەڕانەوە سیاسیەکەوە کۆمپانیای بریتش پترۆلیۆم ( بی پی ) گرێبەستی گەورەی لەگەڵ وەزارەتی نەوتی عێراقیدا بەستووە، بۆ گەڕان و دەرهێنان و چاکردن و پەرەپێدانی نەوت لە کەرکوک و بەسرەدا .
فەشەلی سیاسەتی ئەمریکا لە عێراق و سوریادا ، ڕێگەخۆشکەری گەڕانەوەی بەریتانیایەکان بۆ عێراق و فەرەنسیەکان بۆ سوریایە .
عێراقی دوای ئەمریکا ، عێراقی بەریتانی و کۆمپانیا نەوتیە زەبەلاحەکانی داهاتووە .
گەڕانەوەی بەریتانیاش بۆ عێراق گۆڕانکاری بەکۆی نەخشەی سیاسی عێراق و ناوچەکەدا دێنێت ، لەحاڵێکدا زۆرینەی ئەو سەرکردە سیاسیانەی ئێستا عێراق بەڕێوەدەبەن ، لە کورد و سونە و شیعە ، هاوڵاتی بەریتانین، بەپێ ی ئەو تەمەنە زۆرەی لە ڕابردوودا لە بەریتانیادا بەسەریان بردووە .
Kurdish