فەزای سیاسی و كۆمەڵایەتی و مەعریفی و دینی ئێمە ئەوەندە بە حیزبی و ئایدۆلۆژیی كراوە بە ئاستەم دەتوانیت دەستكاریی بكەیت، فەزاكە تا بڵێیت ئاڵۆزو پڕكێشمە كێشە، بەتایبەت یاسا شارستانیەكان و یاسای سزادانی عێراقی و مافی خانەنشینكردن، دوای چوار خولی پەرلەمان و دەرچواندنی ئەو هەموو یاسایە، هێشتا یاساكۆنەكانی عێراق بەشێكیان لەناو فەزای ئێمەدا كاراییان هەیە.
ئەم فەزایە پێش ئەوەی وەك شاخی لێبێت دەبێت دەستكاریی بكرێت، دەستكاریەكە دەبێت لای خۆمانەوە بێت، فەرهاد بۆ شیرین چۆن لە شاخێكی بەردەڵانی رەق و وشكی وەك بێستووندا رەنجی فەرهادیانەی بەخشی و دەیان نیگارو نەخش و فەنتازیای بەردین و پەیكەریی هونەریی دروست كرد، دەبێت ئێمەش بەو ئیرادەیەوە بەردەوامی بدەین بە دەستكاریی ریشەیی و جەوهەریی یاسا كلاسیكیەكان و نەریتە باوەكانی رابردوو.
قسەیەك هەیە دەڵێت گەر دەتەوێت پارەو سامانی وڵات بەهەدەرنەچێت ئەوا پارێزگاریی لە دەرماڵەو یاسای خانەنشینی بكە، خراپترین بەهەدەردان لەم وڵاتەی ئێمە بەهەدەردانە لە رێگەی موچەوە، نەبوونی یاسایەكی بەهێزی خانەنشینی بەشێكە لە سیستمی موچەی نارێك، ئەگەر موچە رێك بدرێت خانەنشینی كارێكی ئاسانە، موچە بەرانبەرە بە ئەرك، خانەنشینی بەرانبەرە بە خزمەت و ئەركی رابردوو، خانەنشینی وەك نوكتەو كۆمیدیای لێهاتووە لەم هەرێمەو لەلایەك ئەوەی پێویستی نییە بەدەر لە رێنماییەكان و یاساكان بە پلەی باڵاو بڕێك پارەی كاش و چەند ساڵێك فەرمانبەریی خانەنشین دەكرێت، بەشێك لەمانە رەهەندی شایستەبوونی داراییان ئەسڵەن نییە، هەندێك كەس هیچ راژەو فەرمانگەو دامەزراوەیەكیان نەدیوە ئێستا بە پلەی زۆر باش خانەنشینن، لەولاشەوە هەزاران كارمەند كە شایستەی ئەو موچەیەن بێماف و بێ جێ ماونەتەوە، لەكاتێكدا خانەنشینی مافێكی سەرەتایی و موچەیەكە بۆ پیری و كەنەفتی و یاسایەكە بۆ قوربانیان و كۆچكردوان و ئەوانەی لە تەمەنێكی كەمدا كۆچی دوایی دەكەن و چەترێك نییە میراتگر و منداڵی بەجێماو بپارێزێت لە برسێتی و بێ پارەیی و رەجاڵی.
“خانەنشینی”زاراوەیەكە وەك چەمك بریتیە لە مافێكی دەستەبەركراوی شەرعی و یاسایی هەر فەرمانبەرو كارمەندو كرێكارو كارگوزارێكی حكومی یان ناحكومی، ئیتر دەوڵەمەندو هەژارو پادشاو گەداو خێڵەكی و كۆچەریی و ئۆرستۆكراتی شار جیاناكاتەوە لەیەكدی، كاتێك ساڵەكانی راژەی كاركردنی تۆ لە فەرمانگەیەك كۆتایی پێ دێت، دەبێت خانەنشین بیت، بە كورتی بەرهەمی پایزی عومری خۆتە، ئەمەش بەپێی پراكتیك و سیستمی هاوبەشیكردنی سندوقی ساڵانەی خانەنشینی و بیمەی كۆمەڵایەتی دیاری دەكرێت، دیارە لە وڵاتێك بۆ وڵاتێكی تر جیاوازی هەیە، وەك پرۆژە یاسای ژمارە 9 ی ساڵی 2018، یاسای سندوقی خانەنشینی پارێزەرایەتی ژمارە17 و 18 ی ساڵی 1999 و چەند پرۆژە یاسایەكی هەمواركراوی تر، ئەگەر ئەم یاسایە بە نمونە وەربگرین دەكرێت بۆ كەرتی تایبەتیش سوودی هەبێت،” پارێزەر” كارمەندی حكومەت نیە بەڵام چونكە لە سەندیكای پارێزەران ئەندامەو بە چەند رۆتینێكی پارەدان و ئابونەی مانگانەو ساڵانە راستەوخۆ دوای پانزە ساڵ بەپێی ئەم یاسایە خانەنشین دەكرێت بە رێژەیەكی موچەكەی، كەواتە پێویستە یاسایەكی واش هەبێت بۆ ئەو كارمەندانەی لە كەرتە تایبەتەكان و كۆمپانیا ئەهلیەكان ساڵەهای ساڵە كاردەكەن و هێواش هێواش گەڵای سەوزی عومریان زەرد دەبێت و یاسایەك نییە پارێزگارییان لێ بكات، تەنانەت گرێبەستی كاركردن و ئەو بڕە پارەیەش كە مانگانە كارمەندانی هەندێ كۆمپانیای ئەهلی دەیدەنە فەرمانگەی زەمان “بەرێوەبەرایەتی دەستەبەری كۆمەڵایەتی بۆ كرێكاران” كاریگەرییەكی ئەوتۆی نییە و دوای سی ساڵ هێشتا روون نییە خانەنشین دەبن یان نا؟
لە ساڵی 2018 هەمواری یاسایەك كرا لە پەرلەمانی كوردستان و دەنگی لەسەر دراو دواتر گەڕێنرایەوە بۆ پەرلەمان و هێشتا یاساكە هەڵپەسێردراوەو كاری پێناكرێت، بەداخەوە نەیانتوانی كەرتی تایبەت جێبكەنەوە لەم یاسایەدا ” یاسای چاكسازی لە خانەنشینی و موچەو دەرماڵەو بەخشین و ئیمتیازاتەكا
Kurdish