ژینگه: ناوه‌ندێكی سروشتییه كه‌هه‌موو ئه‌وشته زینده‌وه‌ر و نازینده‌وه‌رانه ده‌گرێته‌وه كه له ده‌وروبه‌رماندا هه‌ن و په‌یوه‌ندی ڕاسته‌وخۆ وناڕاسته‌وخۆیان به ژیانی مرۆڤ و زینده‌وه‌ران هه‌یه و كاریان تێده‌كه‌ین وكارمان تێده‌كه‌ن ، ئه‌م كارتێكردنه‌ش ده‌بێت به شێوه‌یه‌كی هاوسه‌نگ بێت و ئه‌گه‌ر به‌هۆی هه‌ر هۆكاریك ئه‌و هاوسه‌نگییه تێك چوو ئه‌وا جۆره لاسه‌نگییه‌ك له نێوانیاندا روده‌دات ئه‌ویش بریتییه له پیس بوونی ژینگه . واتا ژینگه پیس ده‌بێت ئه‌كه‌ر كارتێكردنی نێوان مرۆڤ و ده‌وروبه‌ره‌كه‌ی ناهاوسه‌نگ بوو ، بێگومان ئه‌و ژینگه‌یه‌ی مرۆڤی تێدا ده‌ژیت له چه‌ندان جۆره مادده‌ی جیاواز پێكدێت له‌وانه (ئاو ، هه‌وا ، خاك،…هتد) چه‌نده‌ها مادده‌ی تریش كه‌هه‌ریه‌كه‌یان كاریگه‌ری كیمیایی و فیزیایی و بایلۆجیان به‌سه‌ر یه‌كتره‌وه هه‌یه له چوارچێوه‌ی جوگرافیای ئه‌و ناوه‌نده‌ی كه بونه‌وه‌ره‌كانی تێدا ده‌ژین.
ژینگه كاریگه‌رییه‌كی ته‌واوی له‌سه‌ر كۆمه‌ڵگا هه‌یه بۆیه زۆربه‌ی كۆمه‌ڵگاكان گرینگیه‌كی زۆر به ژینگه ئه‌ده‌ن وه‌كو گه‌وهه‌ریكی گرینكی كۆمه‌ڵگاكان سه‌یری ده‌كه‌ن ، باسكردن له ژینگه باسكردنه له ژیان چونكه هه‌موو زینده‌وه‌ره‌كانی سه‌ر گۆی زه‌وی ژینگه‌یه‌كی تایبه‌ت به خۆیان هه‌یه ، وه هه‌ر كێشه‌یه‌ك له ژینگه‌دا ببێت ده‌بێته هۆی دروست بوونی كێشه له ژیانی زینده‌وه‌راندا چونكه پهیوهندییهكی توند و تۆڵ له نێوان ژینگه و زینده‌وه‌راندا هه‌یه گه‌ر سه‌رنج بخه‌ینه سه‌ر وته‌یه‌كی ئه‌نیشتاین كه ده‌ڵێت (ژینگه هه‌موو شتێكه جگه له خۆم) كه‌واته مرۆڤ هۆكارێكی سه‌ره‌كی بنچنه‌ییه له پرۆسه‌ی پیس بوونی ژینگه و ده‌ركه‌وتنی جۆره جیاوازه‌كانی پیس بوونه وپیس بوونیش به‌هۆی مرۆڤه‌وه یه‌كسانه به زۆر بوونی پیشه‌سازی – پێشكه‌وتنی ته‌كنه‌لۆژیا – خراپ به‌كارهێنانی سه‌رچاوه‌كان -زیاد بوونی رێژه‌ی دانیشتوان – پیسبوونی ( ئاو – هه‌وا – خاك ) كه ئه‌مانه‌ش له ئه‌نجامی چالاكی مرۆڤه‌وه پیس ده‌بن. ژینگه‌ش وه‌ك بابه‌تێكی په‌یوه‌ست به ژیان و چالاكییه به‌رده‌وامییه‌كانی مرۆڤ و زینده‌وه‌رانه‌وه، به‌رده‌وام پێویستی به چاودێریكردن و چاككردن هه‌یه ، چونكه چالاكییه به‌رده‌وامییه‌كانی مرۆڤ پاشماوه‌ی نامۆ ده‌خاته نێو پێكهێنه‌ره‌كانی ژینگه ( ئاو – هه‌وا – خاك ) به پێی جۆری چالاكییه‌كانی به‌مه‌ش ژینگه پیس ده‌بێت.
پیس بوونی ژینگه‌ش بریتیه له ڕودانی گۆڕانكارییه‌ك له ژینگه‌ی گیانداران به‌هۆی سروشت و چالاكی ڕۆژانه‌ی مرۆڤه‌وه كه ده‌بێته هۆی ده‌ركه‌وتنی چه‌ند مادده‌یه‌ك كه ناگونجێ له‌گه‌ڵ ئه‌و شوێنه‌ی كه گیانداره‌كه‌ی تێدا ده‌ژیت لاسه‌نگی ده‌كات .به‌رهه‌م هێنانی پێداویستییه‌كانی ژیانی مرۆڤ به به‌رده‌وام پاشماوه‌ی زیانبه‌خش ده‌خه‌ن نیو ژینگه ، به‌لاَم ڕێژه‌ی ئه‌و پاشماوانه پهیوهندییهكی راسته‌وخۆی هه‌یه به هۆشیاری مرۆڤه‌كان و گرینگیدانیان به ژینگه هه‌روه‌ها گۆرانكاری كه‌ش و هه‌وا كاریگه‌ری نێگه‌تیڤی كردۆته سه‌ر ژینگه ، هه‌روه‌ها زیادبوونی ژماره‌ی دانیشتوان له‌سه‌ر روی زه‌وی و ، زۆر بوونی كارگه‌كان و ده‌ردانی وزه‌ی زیاد له پێویست به تایبه‌ت له ولاَته پیشه‌سازییه‌كانه‌وه ، زۆر بوونی ئۆتۆمبێل زیانێكی ژینگه‌ی زۆری هێناوه له قه‌تیس بوونی گه‌رما و تۆز و خۆڵ و ده‌یان كاره‌ساتی سروشتی كه ڕاسته‌وخۆ كاریگه‌ری زۆر خراپیان كرده سه‌ر ژینگه و هاوسه‌نگی ژینگه‌یان تێكدا.پیس بوونه‌كان گاریگه‌رییان له‌سه‌ر چاو و قورگ و پێست و ده‌روون هه‌یه بۆیه له‌و ولاَتانه‌ی كه ژینگه‌یان پیسه دانیشتوانه‌كه‌ی له دڵه‌ڕاوكێ و توڕبووندان ، هه‌روه‌ها پیس بوونه‌كانی ژینگه به زۆری له ولاَته دواكه‌وتووه‌كانن ولاَتی چین و هندستان پیسترین ولاَتی جیهانن له‌روی ژینگه‌ییه‌وه له كوردستانیشدا زۆرترین پیس بوونه‌كان بریتین له ژاوه‌ژاو هه‌وا و ئاو .هه‌موو ساڵێكیش نزیكه‌ی سه‌د ملیۆن كه‌س له دانیشتوانی گۆی زه‌وی زیاد ده‌كات ، و له هه‌نوكه‌دا زیاتر له 6 ملیار كه‌س له‌سه‌ر گۆی زه‌ویدا ده‌ژین و به پێی پێشبینییه‌كانی مه‌ڵبه‌نده‌كانی توێژینه‌وه تا 25 ساڵی دیكه ده‌گاته زیاتر له 8 ملیار كه‌س له هه‌نووكه‌دا یه‌ك له‌سه‌ر سێی دانیشتووانی گۆی زه‌وی له هه‌ژاری و به‌دخۆراكیدا ده‌ژین.به‌داخه‌وه زۆری ژماره‌ی دانیشت
Kurdish