ئێستا له پاش 14 ساڵ له پرۆسه‌ی ئازادی عیراق كه هه‌ر ئێمه‌ی كورد به ئازادی ناوی ده‌به‌ین، ئه‌گینا ئه‌مریكییه‌كان خۆیشیان به یاسا خۆیان به داگیركه‌ری عیراق ناساندو ئه‌وه عه‌ره‌ب به هه‌ردوو باڵی شیعه‌و سوننه‌وه ئه‌و پرۆسه‌یه به داگیركردنی عیراق‌و كه‌وتنی به‌غدا ناوده‌به‌ن، به‌هه‌رحاڵ ئه‌گه‌ر ئاوڕێك بۆ دواوه بده‌ینه‌وه بزانین چ باسه دوای ئه‌و ساڵانه له حوكمڕانی نوێ.
عه‌هدی بائیدو حوكمی دیكتاتۆری به‌عس‌و شه‌ڕه به‌رده‌وامه‌كانی سه‌دام حسێن، چی به‌سه‌ر كوردو شیعه‌و هه‌موو نه‌یاره‌كانیدا هێنا هه‌مووی به‌سه‌ر خۆیدا هاته‌وه به‌زیادیشه‌وه‌و گه‌لی عیراقیش له دوای ئه‌و پرۆسه‌یه‌وه به‌هیوای ژیانێكی نوێ‌‌و ئازادی‌‌و دیموكراسی‌‌و مافی مرۆڤ‌و حكومه‌تی دامه‌زراوه‌و خۆشگوزه‌رانی له سایه‌ی ده‌ستووری نوێ‌‌و راپرسی‌‌و هه‌ڵبژاردن له بارودۆخێكی زۆر پڕ مه‌ترسیدا شانی دایه به‌ر.
به‌ڵام ئه‌وانه هه‌موو بوون به‌بڵقی سه‌ر ئاوو وڵات نوقمی شه‌ڕو خوێن‌و بێخزمه‌تگوزاری‌‌و له سایه‌ی پارت‌و لایه‌نی ئایینی‌‌و تائیفیدا گه‌ڕانه‌وه بۆ دواوه.
ئێستا ئه‌وه‌ی مه‌به‌ستمه له كۆتایی ئه‌م باسه‌دا بۆ خوێنه‌رانی خۆشه‌ویست بیخه‌مه روو، هه‌ندێ ئاماره كه ماڵپه‌ڕی (العربی الجدید) له هه‌ندێ وه‌زارەت‌و داموده‌زگای حكومه‌تی عیراق‌و رێكخراوه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی‌‌و كۆمیته‌ی ئاسایش‌و به‌رگری ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عیراق له‌سه‌ر رووداوه‌كانی عیراق له 14 ساڵی ڕابردوودا ده‌ستی كه‌وتووه، كه به‌ڵگه‌ن له‌سه‌ر شكستی ئه‌و فۆرم‌و میكانیزمه‌ی كه عیراقی پێ به‌ڕێوه براوه له لایه‌ن كابینه‌كانی حكومه‌تی بنكه فراوانی تائیفی له عیراقداو ئاكامه‌كه‌ی ئه‌و بنبه‌ست‌و قه‌یران‌و ئاژاوه‌و ماڵوێرانییه‌یه كه هه‌موو پێكهاته‌كانی عیراقی پێوه ده‌تلێته‌وه.
ئاماره‌كان
430 هه‌زار كوژراو له ساڵی 2003 تاوه‌كو سه‌ره‌تای 2017، هه‌روه‌ها 620 هه‌زار بریندار كه 30%ی ئه‌مانه تووشی كه‌مئه‌ندامی هه‌میشه‌یی بوون، 58 هه‌زار ونبوو بێسه‌رو شوێن كه تائێستا چاره‌نووسیان دیار نییه، 271 هه‌زار زیندانی كه له‌نێویاندا تائێستا 187 هه‌زار ئیحاله‌ی دادگا نه‌كراون. 3,4 ملیۆن عیراقی كۆچیان كردووه‌‌و له 64 وڵاتی عه‌ره‌بی‌‌و بێگانه نیشته‌جێن. 4,1 ملیۆن ئاواره‌ی ناوخۆ له ناو عیراقدا كه زۆریان له سه‌ربازگه كۆنه‌كاندا له پارێزگا جیاوازه‌كانی عیراقدا نیشته‌جێن، 5,6 ملیۆن هه‌تیو له‌عیراقدا هه‌یه كه ته‌مه‌نیان له یه‌ك مانگه‌وه تا 17 ساڵه، هه‌روه‌ها یه‌ك ملیۆن بێوه‌ژن كه ته‌مه‌نیان له 14 ساڵه‌وه تا 52 ساڵه، هه‌روه‌ها 6 ملیۆن كه‌س نه‌خوێنده‌وارن، 31%ی خه‌ڵكی عیراق بێكارن، 35%ی خه‌ڵكی عیراق له ژێر هێڵی هه‌ژارییه‌وه‌ن كه داهاتی رۆژانه‌یان له 5 دۆلار كه‌متره، 6%ی خه‌ڵكی عیراق هۆگری تلیاك‌و ماده‌ی هۆشبه‌ر بوون كه ئه‌مه راده‌یه‌كی ترسناكه‌‌و پێشتر له‌عیراقدا نه‌بووه، هه‌روه‌ها 9%ی مناڵ كاریان پێده‌كرێت كه له 15 ساڵ كه‌مترن.
كه‌رتی ته‌ندروستی له خراپترین دۆخدایه‌‌و هه‌ر هه‌زار نه‌خۆش یه‌ك سیسه‌می به‌رده‌كه‌وێت، نه‌خۆشی شێرپه‌نجه به‌ڕێژه‌یه‌كی زۆر بڵاوه، جگه له نه‌خۆشی ئیفلیجی مناڵ چه‌ندین په‌تاو ده‌ردی تر. كه‌رتی پیشه‌سازیش له دۆخێكی خراپتردایه‌‌و 13 هه‌زار‌و 328 كارگه‌و دامه‌زراوه به هۆی بارودۆخی شه‌ڕه‌وه له كاركه‌وتوون‌و به‌رهه‌میان نییه، 75%ی موادی خۆراكی له ده‌ره‌وه هاورده ده‌كرێت، هه‌روه‌ها 91%ی مه‌وادی بیناسازی له ده‌ره‌وه هاورده ده‌كرێت، كه‌رتی كشتوكاڵیش پاشه‌كشه‌ی كردووه‌‌و له 2002 دا به‌شی پێویستی ناوخۆ به‌رهه‌می هه‌بووه، ئێستا ڕووبه‌ری زه‌وی به‌پیت له 48 ملیۆن دۆنمه‌وه دابه‌زیووه بۆ 12 ملیۆن دۆنم. كه‌رتی نیشته‌جێبوونیش له ئاستی پێویستد
Kurdish