سه‌ماكه‌ی ئۆباماو قه‌یرانی دارایی هه‌رێم
بۆ ئه‌م نوسینه، دووشت زۆر سه‌رنجی راكێشاوم، یه‌كه‌میان ئێمه له قه‌یرانێكی دارایداین كه‌چی كه‌س قه‌رزمان ناداتێ و پێشمان ده‌ڵێن ئێوه له جیاتی هه‌موو دنیا شه‌ڕی تیرۆر ده‌كه‌ن. دووه‌میش، بۆچی ئۆباما له ئه‌رجه‌نتین سه‌مای تانگۆ ده‌كاتو ناچێته به‌رازیل بۆ سه‌مای سامپا؟.
ئه‌مانه په‌یوه‌ست به بابه‌ت گه‌لێكه‌وه كه پێشینه‌یه‌كی زیاتر له نیو سه‌ده‌یان هه‌یه، ئه‌ویش بێده‌نگ كردنی لوله‌ی تفه‌نگو قۆڵ هه‌ڵماڵینی ئابورییه.
له دوای جه‌نگی دووه‌می جیهانییه‌وه، شێوزاێكی نوێی داگیركردن و هه‌یمه‌نه‌ی وڵاتان ده‌ستی پێكرد، ئه‌ویش كۆنترۆڵكردنی سه‌رچاوه‌ی داراییو ئابووری ئه‌و وڵاتانه بوو، كه دواكه‌وتوبوونو خاوه‌نی سامانێكی زۆر بوون، یاخود گیرۆده‌ی سیستمی حوكمڕانی دیكتاتۆری بوون، بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ش راسته‌وخۆ دوو رێكخراوی ئابووری گه‌وره له جیهاندا دروستبوون، بانكی نێوده‌وڵه‌تیو سندوقی نێوده‌وڵه‌تی نه‌خت، كه كاری ئه‌م دوو دامه‌زراوه‌یه له رواڵه‌تدا كۆكردنه‌وه‌ی داتاو زانیاریبوو له سه‌ر وڵاتانی جیهان، له ناوه‌رۆكیشدا به‌رێوه‌به‌رانو به‌رپرسانی ئه‌و رێكخراوانه سوودیان لێوه‌ده‌گرت بۆ شێوازی مامه‌ڵه‌كردنو داخڵبونی ئابورییه‌كه‌یان.
هاتنه كایه‌ی ده‌سته‌واژه‌ی عه‌وله‌مه (جیهانگیری یاخود به جیهانیبون)، كاری ئه‌م رێكخراوانه‌ی گۆڕیووه، به‌تایبه‌ت دوای زه‌قبونه‌وه‌ی جیهانگیری ئابووری، ده‌یانو سه‌دان رێكخراوو دامه‌زراوه‌ی دارایی له سێبه‌ری ئه‌م ده‌سته‌واژه نوێیه، خۆیان ده‌رخستو كاره‌كانیان به رواڵه‌ت خزمه‌ت گه‌یاندنه‌و له ناواخنیشدا به‌كارهێنانه‌وه‌و به‌تاڵانبردنی سامانی وڵاتان بووه.
له‌به‌رامبه‌ر ئه‌م گه‌له‌كۆمه‌كییه نێوده‌وڵه‌تیه‌ی ده‌كرا، وڵاتانی جیهان تاڕاده‌یه‌ك ده‌یانویست خۆیان بگرنو خۆیان نه‌خه‌نه ژێر ئه‌و باره قورسه، به‌ڵام گرێبه‌ستی خه‌یاڵیو پێشكه‌شكردنی پرۆتۆكۆڵی موغری به‌سه‌ركرده‌ی ئه‌و وڵاتانه به‌تایبه‌ت كه ده‌بووه زامنی مانه‌وه‌یان له سیستمی حوكمڕانیو فریودانیان به دروستكردنی به‌هه‌شت له‌ناو دۆزه‌خدا، ورده ورده ناچاری ده‌كردن، مل بده‌ن، له زۆربه‌ی حاڵه‌ته‌كانیشدا به جۆرێك داخڵی ئابووری ولاتان ده‌بون، ئه‌و سه‌ركردانه خۆشیان ده‌بوون به به‌شێك له پرۆسه‌كه، ئه‌گه‌ر نا له رێگه‌ی كوده‌تاوه سه‌ركرده‌كان لاده‌برانو كه‌سانی نوێو گوێرایه‌ڵ به‌و سیستمه‌ی خۆیان داده‌نا.
ئه‌و وڵاتانه‌ی خاوه‌نی سامانی سروشتین به‌تایبه‌ت نه‌وت، له پۆلێنی جیهانیدا به وڵاتانی جیهانی سێیه‌م ناویان ده‌برێت، چونكه تواناو ته‌كنیكو ته‌كنه‌لۆژیاییه‌كی باشیان نه‌بووه له‌ته‌ك ئه‌و داهاته‌ی ده‌ستیان ده‌كه‌وێت، وڵاته‌كه‌یان ببوژێننه‌وه.
سه‌ركرده‌ی وڵاتانی خاوه‌ن نه‌وت له رۆژهه‌لاتی ناوه‌راست به‌تایبه‌ت وڵاتانی كه‌نداو، له‌رێگه‌ی ئه‌و كۆمپانیایانه‌وه،هه‌م وڵاته‌كانیان ئاوه‌دانكردۆته‌وه، هه‌م پاره‌شیان سپیكردۆته‌وه، یاخود ئاسانكاریان بۆ كراوه له بانكه‌كانی ده‌ره‌وه پاره دابنێن.
وڵاتانی خاوه‌ن نه‌وت هه‌رچه‌نده له‌به‌رامبه‌ر خۆرئاوا توانیان رێكخراوی ئۆپیك له (1960) دابمه‌زرێننو بونه هێزێك به‌رامبه‌ر ئه‌و سیاسه‌تانه به‌ڵام كه‌م توانایی ته‌كنه‌لۆژییان ده‌ره‌قه‌تی ئه‌و شه‌پۆله‌ی ئه‌وان نه‌هاتو به‌شێكی زۆریان خۆیان ته‌سلیم كرد،ئێرانو فه‌نزویلا دوو نمونه تا ئێستا توانیویانه به‌رهه‌ڵستی بكه‌ن، ئه‌وانی دیكه ورده ورده دیواربه‌ندیان نه‌ماوه‌و خۆیان شل كردووه.
له‌سه‌رده‌می شاوه ئه‌مریكا ده‌یه‌وێت تێكه‌ڵ به ئابووری ئێران بێت، هه‌رئه‌مه‌ش وایكردووه كه سزای بدات، ده‌نا ئه‌مریكا ئه‌گه‌ر روبه‌رووی ده‌وڵه‌تی ئیسلامی ئه‌بێته‌وه ئه‌وه سعودیه‌و ئه‌ندونیزیا، ئه‌گه‌ر روبه‌رووی وڵاتێك ده‌بێته‌وه كه خاوه‌نی ئه‌تۆمه ئه‌وه پاكستانو هندستان.
له‌دوای رووداوی یانزه‌ی سێپته‌مبه‌ریشه‌وه(2001)، كاتێك جیهان دابه‌ش ده‌بێت به‌سه‌ر به‌ره‌ی تیرۆرو دژه تیرۆر، ئه‌مه رێگه خۆشكه‌ر ده‌بێت، بۆ هاتنه ناوه‌وه‌ی جارێكی دیكه‌ی كۆمپانیا زه‌به‌لاحو مافیاكان كه وه‌كو سێبه‌رێكی وه‌همی خۆیان مه‌ڵاس داوه به عه‌وله‌مه‌ی ئابورییه‌وه
Kurdish