ئاژەڵداری لەكوردستان، كەرتێكی خۆبژێَوی

فەرهەنگی زانستی‌و كۆمەڵایەتی ئەمریكا ئاژەڵداری بەوە پێناسە دەكات كە چالاكیەكی ئابووریە، بریتیە لەچاودێری كردنی رانی مەڕوماڵات‌و وڵاخ. سامانی ئاژەڵ وەك  بەشێك لەئاسایشی خۆراك  گرنگی زۆری هەیە. بەشێك لەئابوری زۆرینەی وڵاتانی دونیا لەسەر كەرتی ئاژەڵداریە. جوگرافیاو ئاوو هەوای كوردستان تا ئەندازەیەكی زۆر لەبارە بۆ بەخێوكردنی ئاژەڵ بەهۆی بوونی سامانێكی زۆری ئاوی شیرین‌و زەوی بەپیت‌و ناوچەی شاخاوی كە بۆ بزن بەخێوكردن لەبارە. لەهەمانكاتدا باشورو ڕۆژئاوای هەرێم زەوی تەخت‌و بەپیت‌و باراناوین‌و گژوگیای زۆری تیا دەڕوێت كە بۆ مەڕو چێڵ لەبارە. هەروەها لەزۆر شوێنی وڵات چەم‌و روبارو كانیاوو زۆنگاوی هەیە، كە بۆ گامیش بەخێوكردن گونجاوە. لەكوردستاندا زیاتر لەحەوت ملیۆن ئاژەڵ هەیە. ٍبەهەموو جۆرەكانیەوە وەك مەڕِو بزن‌و مانگا. لەڕاستیدا بارودۆخی ناوچەكەو كەش‌و هەوا كاریگەری زۆری هەیە لەسەر شوناسی نەتەوەیی هەر وڵاتێك. بەحوكمی ئەوەی پانتایی ناوچەكە لەبارە بۆ بەخێوكردنی مەڕو بزن‌و چێڵا، وای لەكورد كردووە لەڕابردوودا ئەم ئاژەڵانە بەشێكی سەرەكی بووە لەداهاتیان. جگە لەگۆشت‌و شیرەكەی خوریەكەیان بەكارهێناوە بۆ دروست كردنی بەڕەو مەوج‌و بەن‌و پێستەكەیان بەكارهێناوە بۆ مەشكەو شەن‌و دەف، كە تایبەتن بەكەلتوری كورد. هەر ئەمەش وای كردووە لە”شامیلۆف”ی ڕۆژهەڵاتناس، شوانكارەیی بەپیشەیەكی سەرەكی كورد باسكردووەو دەڵێت “مەڕ نمونەی ژیانی ئابوری كوردە”. هەروەها دەڵێت “مەڕ نیشانەی سامانەو مایەی رێزو هێزو توانست‌و شكۆداریە. تەنانەت وای لێهاتووە مەڕ جێگای یەكەم دراوی گرتۆتەوە كە وا ئاڵوگۆڕ لەڕێگایەوە دەستیپێكردووە”.
هەروەها باسیل نیكیتینی ڕۆژهەڵاتناسیش دەڵێت “ئاژەڵداری شادەماری ئابوری هۆزە كوردیەكان بووە لەڕابردوودا”.  
لەكاتێكدا ئەو  ژمارە زۆرەی ئاژەڵ لەكوردستاندا هەیە، هەنوكە دەرفەتێك نەڕەخسێنراوە بۆ ئەوەی بەرهەمی سپیایی خۆماڵی بەرهەم بهێنرێت. پێداویستی ناوخۆ لەماست‌و شیرو دۆو ڕۆن‌و پەنیرو كەرە پڕ بكرێتەوە. لەڕێگەی كردنەوەی پرۆژەی سەردەمیانەو دروستكردنی كێڵگەی بەخێوكردنی مانگای شیرو پاشان هێنانی كارگەی بەرهەمهێنانی شیرەمەنی. چیتر لەو شێوازی بەخێوكردنە سونەتیەی نەمێنێتەوە كە لەچوارچێوەی خێزانیدا دەڕوات بەڕێوە. لەگەڵ بوونی ئەو هەموو مانگاو مەڕەی كە لەهەرێم هەیە، كەچی ڕۆژانە مەرزەكان جمەیان دێت لەهاوردەكردنی بەرهەمی سپیایی وڵاتانی دەرو دراوسێ‌. وڵاتی سعودیە كە پێكهاتوە لەبیابانێكی گەورە، جگە لەحوشتر هیچ ئاژەڵێكی تری تیا ناژی، بەڵام بەهۆی پلان‌و بەرنامەوە هەستاون بەدروستكردنی كێڵگەی بەخێوكردنی مانگا تا ئەو ئەندازەیەی پەنیرو شیر هەناردەی دەرەوە دەكەن.
لەكوردستاندا چەند هۆكارێك دەبنە هۆی كەمبوونەوەی بەخێو كردنی ئاژەڵ.  لەوانە كۆچ لەگوندەوە بۆ شار یاخود شارنشینی، زۆری تێچونی بەخێوكردنی‌و گرانی ئالیك‌و كاو جۆ، هەروەها نەخۆشی‌و دەستنەكەوتنی چارەسەر وەك پێویست. پاشان قەیرانی دارایی. لەسەرووی هەموو ئەمانەوە نەبوونی بەرنامەو پلانی حكومەت.
شارنشینی، درێژایی چەند ساڵێكە هەرێمی كوردستان روو لەگەشەیە، ئامارەكان شاهیدی كۆچی بەربڵاوی حەشیمەت بەرەو شارە گەورەكانن. ئەم ڕەوتە بووەتە هۆی گەشەسەندنی   نایەكسانی لەنێوان ناوچە جۆربەجۆرەكان. خەرجی بەڕێوەبەری شارە گەورەكان كە دانیشتوانیان زۆرترە لەشوێنی نیشتەجێ بوونیان،  بەرزبووەتەوە. كە بووتە كۆسپێك لەڕێگای گەشەسەندن‌و هەروەها بووەتە هۆی تێكچوونی دیمۆگرافیای ناوچەكە. خەڵكی دەستبەرداری سامانی ئاژەڵا‌و كشتوكاڵ بوونەو ڕوویان لەشارە گەورەكان كردووە بۆ پەیداكردنی بژێوی. هەرچەندە دیاردەی كۆچ رەهەندێكی جیهانی هەیەو هەر وڵاتەو هۆكاری تایبەتی خۆی هەیە. بەگشتی خەڵكی لەهەموو دونیا بەهۆی نەبوونی دەرفەتیك كۆچ دەكات بۆ شارەكان. كەچی لەكوردستاندا دەستبەرداری بەخێوكردنی ئاژەڵ‌و كشتوكاڵ دەبێت، ڕوو لەشار دەكات بەبێ بوونی دەرفەتێكی كار. لەڕاستیدا كورد توشی نەخۆشی هۆڵەندی بووە دەبێت چارەسەر بكرێت.  
یەكێكی تر لەو هۆكارانە، نەخۆشیە كە تووشی ئاژەڵ دەبێت. حكومەت وەك پێویست گرنگی نادات بەدابین كردنی خزمەتگوزاری تەندروستی ئاژەڵان‌و تیمەكانی ڤێتێرنەری دەستیان ناگات بەگوندە دوورەدەستەكان كە بەخێوكردنی ئاژەڵ تیایاندا زۆر زیاترە لەدێهاتە نزیكەكان. پاشان  قەیرانی دارایی كە گەورەترین كاریگەری دەكاتە سەر كۆی جومگەكانی ئابوری وڵات بەدڵنیاییەوە ئاژەڵداریش پریشكی ئەم ئاگرەی بەردەكەوێت. هەروەك ئەو قەیرانە داراییانەی كە لەڕابردوودا تووشی ولایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بوونەوە كە بووە هۆی بڵاوبوونەوەی بێكاری لەشارەكانداو دابەزینی كرێدەست خراپ بەسەر جوتیارو خاوەن ئاژەڵەكاندا شكایەوە. پێشوازیی