شكستی وەبەرهێنان: هەراجی موڵك‌و شوقەی گرانبەها

هەر وڵاتێك بیەوێت ئابوریەكی بەهێزو پێشكەوتووی هەبێت، یان گرفتە سەرەكییەكانی تێپەرێنێت پێویستە ژێرخانێكی بەهێزی هەبێت. ژێرخانێكی ئابوری تۆكمەو پتەویش پابەندی ئەو بڕەیە لەداهاتی نەتەوەیی كە تەرخان دەكرێت بۆ وەبەرهێنانی مادیی لەكەرتە ئابوریە جیاجیاكاندا. بەڵام تەرخانكردنی داهات بۆ بوارێك مانای لەكیسچونی داهات بۆ بوارێكی دیكە. ئەوەی لەهەرێمی كوردستاندا تێبینی دەكرێت ئەوەیە كە پرۆژەكانی وەبەرهێنان تەنها لەسەر كەرتێك یان دوو كەرتی ئابوری دیاریكراو چڕكراوەنەتەوە، كەچی ئەوەی ئەم كەرتە ئابوریانە كردویانە تێركردنی ئارەزوی كەمینەیە نەك پێداوستی زۆرینە.

 

لەوڵاتی ئێمەدا، چەند ساڵیكە بەهۆی یاسای وەبەرهێنانەوە حكومەت دەستی كردووە بەدابەش كردنی زەوی بەسەر كۆمپانیا وەبەرهێنەكاندا بەمەبەستی ئەنجامدانی پرۆژەكانیان. بەپێی سەرچاوەیەك، ڕێژەی ئەو زەویانەی دابەش كراون زیاترە لە (15940) دۆنم كە بەشێكی گەورەی دراوە بەكۆمپانیا جیاجیاكان بەمەبەستی بەكارهێنانیان لەبواری وەبەرهێناندا. لەم رێژەیەش پشكی شێر بەر هەردوو كەرتی بازرگانی‌و نیشتەجێبوون كەوتووە.

 

ئاشكرایە كێشەی نیشتەجێ بوون یەكێكە لەكێشە مەترسی دارەكانی كۆمەڵگاكەمان.  لەگەڵا ئەوەی كە باڵەخانەیەكی زۆر لەهەرێمدا دروست دەكرێت، كەچی نرخی باڵەخانەكان تا دێت بەرز دەبێتەوە. لەگەڵ ئەوەی كە حكومەت هاوكاری ئەو پرۆژانە دەكات، كەچی بەرهەمی بەشی زۆری ئەو پرۆژانە (شوقە) تا ئێستا بۆ ئاستی خاوەن داهاتە بەرزەكانە. شوقەیەك كە نرخی لە 160 هەزار دۆلار  (16 دەفتەر) بوەستێت، تەنانەت لە 100 هەزار دۆلاردا بوەستێت، مانای ئەوەی ئەمە پرۆژەیەك نییە بۆ زۆرینەی كۆمەڵا، چونكە زۆرینە ناتوانن بیكڕن. بەواتایەكی تر، ئەگەرچی پرۆژەكان لەڕواڵەتدا بۆ چارەسەر كردنی قەیرانەكەیەو بۆ یارمەتیدانی هەژارانە بۆ دەربازبوون لەو كێشەیە، بەڵام لەناوەرۆكدا ئەمە ڕێك پێچەوانە دەبێتەوە. لەم روەوە، دەكرا كۆمەڵێك خانو و شوقە موڵكی حكومەت خۆی بوایەو بۆ خێزانە هەژارەكانی كۆمەڵگە بەكرێیەكی رەمزی دابینبكرایە.  

 

بەڵام گرفتەكە هەر ئەمە نییە. ئەوەی مەترسیدارترە ئەوەیە كە ئەو كەرتە ئابوریانەی ئاسایشی هەرێم دەپارێزن، پێداویستی خەلك دابین دەكەن فەرامۆشكراوە لەكاتێكدا هەرێم توانای ئەوەی هەیە بەنرخێكی گونجاو بەرهەمیان بهێنێت. كەرتی پیشەسازی یەكێكە لەو كەرتانە. برێكی زۆر لەداهاتی نەتەوەیی بۆ كارگەكانی پێڵاو دروستكردنە لەتوركیا. بازاری هەرێم بووە بەژێر پێڵاوی توركییەوە.

 

خاڵی گرنگ‌و دەستەبەر كرنی سەركەوتنی پرۆژەكانی وەبەرهێنان چڕ نەكردنەوەیەتی بەتەنها لەیەك دوو كەرتی ئابووری دا، دابەشكردنێتی بەسەر سێكتەرە جیاوازەكانی ئابوریدا بەپێی ڕادەی پێویستی پتەو كردنی ژێرخانی ئابوری. لەناو ئەوانیشدا،  بەسەر پرۆژە ستراتیژی‌و گرنگەكان كە یارمەتی بەهێزبون‌و لەسەر پێ ڕاوەستانی ئەو ژێرخانە دەدات، كە خۆی ڕٍابگریت لەبەرامبەر  ئەو هەڕەشانەی كە ڕووبەروی دەبێتەوە.

 

لەم نێوەندەشدا پرسێكی تر دێتە پێشەوە، ئەویش پرسی ئاسایشی خۆراكە. ئەمەش دیسان بەگرنگیدان بەوەبەرهێنان لەكەرتی كشتوكاڵدا جێبەجێ‌ دەكرێت. بەسود وەرگرتن لەو توانا مرۆیی‌و سروشتیانەی كە لەخاكەكەماندا هەیە، بەدابینركدنی تەكنۆلۆژیای نوێ‌و ئامێری نوێ بۆ جوتیاران، نەك سەرمایەی زیاتر بۆ سەرمایەدارەكان. بەبێ ئاسایشی خۆراك ئاسایشی سیاسی- نەتەوەیی تەنیا دەبێتە ریكلامی سیاسی.  لەهەمانكاتد، ئەگەر برەو بەو بوارە بدەین ئەوا لەوڵاتێكی بەكاربەرو بەرخۆری ئابوریەوە دەتوانین ببین بەوڵاتێكی بەرهەمهێن، چونكە لەلایەك خواستی ناوخۆیی لەخۆراك پردەكەینەوەو لەلایەكی تریشەوە بەرهەمی زیادە دەنێرینە دەرەوە. نەوكات دەتوانین لەوڵاتێكی هاوردەوە ببین بەوڵاتێكی هەناردەكەری كەرەستەی خۆراكی. لێرەدا پێویستە ئەوەمان لەیاد بێت كە بەرووبوومە كشتوكاڵیەكان هەندێكیان ئەبن بەكەرەستەی خاوی سەرەتایی بۆ هەندێك لەپیشەسازیە خۆراكیەكان. بەپێچەوانەوە، كەرتی كشتوكاڵی‌و بەرهەمی ناوخۆیی بەرگەی داخستنی دوو رۆژی سنورەكان ناگرێت.

 

جگە لەكشتوكاڵ‌و پیشەسازی، كەرتی گەشتوگوزار لەماوەی كورتخایەندا رۆڵێكی سەرەكی دەبێت لەدابینكردنی داهات‌و زیادكردنی داهاتی نەتەوەیی. گەشەدان بەم سێ كەرتە ئابورییە دەبنە رێگایەك بۆ دروستكردنی دەرفەتی كارو كەمكردنەوەی بێكاری.