بێبەشبون لە ئاسایشی ئابوریی

بۆ ئەوەی كەسێك یان وڵاتێك ئاسایشی ئابوری هەبێت دەبێت داهاتێك یان سەرچاوەیەكی بژێوی دابینكردبێت، ئاستێك لەدڵنیایی هەبێت بەرامبەر بە داهاتەكەی‌و بژێویەكەی لە ئایندەدا، داهاتی دەستكەوێت لە كاتی قەیران‌و مایەپوچبوندا. هەریەك لەبنەماكانی ئاسایشی ئابوری مافی تاكەكان خۆیانە، بەڵام زۆرینەی خەڵك لە هەرێمی كوردستاندا لێیان بێبەشە.
لە (2004) لە لایەن رێكخراوی كاری نێودەوڵەتیەوە (ILO) راپۆرتێك بەناوی (Economic Security for a Better World) لەسەر ئاسایشی ئابوری (90) وڵات بڵاوكرایەوە. لەو راپۆرتەدا، تەنیا لە بازاڕی كاردا حەوت پێوەر وەك بەشێك لە بنەماكانی ئاسایشی ئابوری كاری لەسەركراوە، كە من پتر لەم گۆشەنیگایەوە دەڕوانمە ئاسایشی ئابوری لە هەرێمدا. لە ریزی ئەو پێوەرانە هەبونی چاودێرییە لەسەر خاوەنكار یان بەڕێوەبەران كە سوكایەتی بە كارمەند نەكەن‌و دەریان نەكەن، بیمەی خانەنشینی‌و تەندروستی‌و دڵنیایی روداو‌و قەیرانیش چەند پێوەرێكی ترن. لە هەر وڵاتێك رێژەیەكی باش لە ئاسایشی ئابوری دەستەبەر كرا بێت، ئاستی بەختەوەری بەرزتر بووەو ئابوری وڵاتیش گەشەی درێژخایەنی بەخۆوە بینیوە، چونكە تا رادەیەكی زۆر مرۆڤ لە مەترسی برسێتی‌و هەژاری‌و بێكاری رزگاری بووەو توانیویەتی گەشە بكات، لەسەرپێی خۆی بوەستێت‌و ئازادانە بیر بكاتەوە، بەم هۆیەشەوە بەشدار بووە لە پرۆسەی گەشەدان بە كۆمەڵگە. بەودیویشدا، دواكەوتویی‌و قبوڵنەكردنی یەكتری‌و نواندنی توندوتیژی لە رویەكەوە بەرهەمی بەرزی رێژەی نادڵنیایی‌و لاوازی ئاسایشی ئابوری بووە.
بە رای من، هەرێمی كوردستان لە ریزی ئەم وڵاتانەی دواییە. لە لاپەڕە (34)ی راپۆرتی هێزی كار لە هەرێمی كوردستاندا(2012) هاتووە كە (50%)ی هێزی كار لە كەرتی گشتیدایەو باقیاتەكەی لەكەرتی تایبەتی‌و نافەرمی (وەكو شۆفێران‌و دەستگێڕو دوكاندار). لە ویەكەوە بە ئومێدی مسۆگەریی بژێوی بەدرێژایی تەمەنی كاركردن‌و بیمەی خانەنشینی (واتە داهاتی ئایندە)‌و دەرنەكردن لەسەر كار نزیكەی (550) هەزار كەس لە كەرتی گشتیدا گیرسانەوە. بەڵام ئەم قەیرانەی دوایی سەلماندی كە بە هیچ شێوەیەك داهاتەكەیان مسۆگەر نیە، زۆربونی ژمارەكەشیان‌و مەركەزیەتی دانانی موچە رێی ئەوە نادات ئاستی گوزەرانیان بەپێی ئەزمونی ئیش سەربكەوێت. ئەو كارمەندانەش كە لە بازاڕی دەرەوەی كەرتی گشتیدان، لێرە كۆمپانیایەكی زەبەلاح‌و لەوێ یەكێكیتری لێ دەربكە، بیمەی خانەنشینی‌و تەندروستی‌و دڵنیایی نایانگرێتەوە. ئەگەر كۆی كارمەندانی چالاك پێكەوە لە كار دەربكرێن، بیمەی بێكاری وەرناگرن با دەیان ساڵیش ئەزمونی كاركردنیان هەبێت.  
بەپێی راگەیانراوەكانی بەڕێوەبەرایەتی هاتوچۆ، تەنیا لە كانونی دووەمی (2014)دا پتر لە (400) روداوی هاتوچۆ هەبووەو جگە لە خۆیان‌و خێزانەكانیان، حكومەت یان كۆمپانیایەك لە ئارادا نیە بیمەی دڵنیایی (تأمین) سەلامەتی ئوتومبێلەكانیان دابین بكات‌و زەرەرەكانیان لەگەڵ بدات، سەرباری بەشی زۆری تێچوی برینداربون‌و مەرگ. شۆفێرانی تاكسی‌و پاس‌و ئوتومبێلی بارهەڵگر لەناو ئەم هەمو دڵەڕاوكێیەدا دەژین‌و كاردەكەن، شەوو رۆژ كۆڵانەو كۆڵان‌و شار بە شار بە دوای نەفەرو بارگواستنەوەدا دەسوڕێنەوە، زۆریان لە ماوەی درێژخایەندا توشی كێشەی تەندروستی دەبن (وەكو قەڵەوی یان ئازاری بڕبڕەی پشت) كەچی بیمەی تەندروستییان نیە، كە بەهۆی ئیشەكەیەوە لە جێگادا تا مردن كەوت بەشی زۆری خەرجی نەخۆشیەكانی دەكەوێتە ئەستۆی خێزانەكەی. ئەوان لە كاركردندا پیر دەبن‌و ئیشەكەیان موچەی خانەنشینیان بۆ دەستەبەر ناكات. رەفتاری مرۆڤ پابەندی ئاسایشی ئابوریەكەیەتی، كە دەبینیت شۆفێران لە پڕاو لە شوێنێكی نەگونجاودا بۆ نەفەرێك دەوەستن یان شمەكێك بار دەكەن، یان پارەی زۆر داوا دەكەن، ئەوە بەشێكی دەگەڕێتەوە بۆ بەرزی رێژەی نادڵنیایی بژێوی بە درێژایی ژیانیان.
بەگشتی، من هیچ دەزگایەكی حكومەت ناناسم كە لە دەركردنی كارمەندان لە لایەن كۆمپانیاكانەوە لێپرسینەوەی جدی بكات، بوار بدات سكاڵا تۆمار بكەن لە كاتی سوكایەتیپێكردنیان. لە رویەكەوە، خۆهەڵواسین بەم حزب‌و ئەویدیكەو ئەم بەرپرس‌و ئەویدیكە پێوەرێكی بێبەشبونە لە ئاسایشی ئابوری.   
لە بەرامبەر بەم پێوەرانەی سەرەوە، بەراوردی ئێستای هەرێم بە رابردو كە گوایە چەندین هەنگاوی گەورەی ناوە لەگەڵ بەراوردی هەرێم بە‌وڵاتانی نزمتر لە خۆی، وەكو ئەفەریكا‌و عێراق، كە گوایە زۆر لەپێشترە سودێكی ئەوتۆمان پێناگەیەنن لە تێگەیشتنی ئاستی ئاسایشی ئابوری. ئێمە لە ئێستایەكدا دەژین كە هێشتا ئاسایشی ئابوریمان دابین نەكراوە، ئەمە بە بەراوردی رابردو ناشاردرێتەوە. شەڕی ماڵكاولكەری حزبەكانیش لە شاخەوە بۆ شار بەشێكە لە هۆكارەكانی دواخستنی هەرێم، لە لاوازكردنی ئاسایشی ئابوری، نەك سەركەوتنی ئەوان لە گواستنەوەی هەرێم بۆ ق