داب و نەریتی فۆلكلۆری جەژنی كریسمس لە جیهاندا

 

بۆ نموونە، لەنێوان مەسیحیە یەكانی عێراقدا نەریتەكەیان بەم شێوەیە دێت كە بە ماڵ ماڵ كۆدەبنەوە لە ئێوارەی (25)ی مانگی دووانزە. لەو كاتە، یەكێك لە منداڵەكان چیرۆكی لەدایكبوونی حەزرەتی مەسیح دەخوێنێتەوە و هەموو ئەندامێكی تر گوێ‌ دەگرن بە مۆمێكی داگیرساو لە دەستیان. دوای ئەمەش، ئاگری دەوەنی دڕكاوی دادەگیرسێنن و هەموو كەسێك گۆرانی دەڵێنەوە. ئەگەر دەوەنە دڕكاوییەكان بە خۆڵەمێش بوون باشبەختی دەكرێت بە هەموویان لە ساڵی داهاتوودا. كاتێك كە ئاگرەكە هێور بووەوە، هەر كەسێك پیویستە سێ‌ جار بەسەر خۆڵەمێش باز بدەن و خۆزگە دڵیان دەخوازن. 

 

چەند جیاوازییەك لەگەڵ نەتەوە رۆژئاواكان:  

داب و نەریتی سەریساڵ و كریسمس زۆر هەن كە لەلایەن ژمارەی وڵاتەكانی جیهانەوە پیادە بكرێن. لەوانەیە سەرچاوەی سەرسامی بۆ ئێمەی كورد لەوەدا بێت كە زۆربەی جار نەریتی سەریساڵ پێشووتر روو دەدەن لە وڵاتەكانی ئەوروپادا. بۆ نموونە، بابانوئێل لە پێنجی یان شەشی مانگی دووانزە دێتە لای منداڵانی هۆلاند و ئەلمانیەوەو ئەمریكا! هەروەها سەرنج و سەرسامی لەوەدا دەدۆزینەوە كە زۆربەی داب و نەریتی سەریساڵ پەیوەندیی راستەوخۆیان نییە بە جەژنی ئایینی (لەدایكبوونی حوداوەندمان عیسای مەسیح) بەڵكو تەنها چەند سەدەیەك لەمەوپێش هاتنە ئاراوە. 

 

داری كریسمس:

 سنەوبەرە ڕازاوەكە بەشێكی گرنگی ڕازانەوەی جەژنی كریسمسە لە زۆربەی ماڵەكانی ئەمریكا و ئەوروپادا. هەرچەندە نەریتی دێرین بوو لقەكانی سەوز دەهێننە ناو ماڵیان، سنەوبەرە ڕازاوەكە یەكەمجار بوو بە نەریت لە سەدەی شانزەهەم لە وڵاتی ئەلمانیەدا لەلایەن (مارتن لوسەر)ەوە (بنیادنەری بزووتنەوەی چاكسازی لە كڵێسەكانی رۆژئاوا). ئەو یەكەم كەس بوو سنەوبەرێك بە مۆم ڕازاندووەو هێنای بۆناو ماڵەكەی بۆ ئەوەی پیشانی بە منداڵەكانی بدات. ئێستا سنەوبەرەكان زۆرجار بە گلۆپی بچووك و پەتی رانگاورانگ و تۆپی شووشەی بچووك و نەستلە دەڕازێنرێنەوە. 

 

بابانوئێل:

 یەكەمجار لە سەدەی نۆزدەهەمدا، بیرۆكەی بابانوئێل بڵاو بووەوە لە وڵاتی ئەمریكا. ناوەكەی لە ئاوەدانكەرەوە هۆلاندیەكانەوە هاتووە ئەوەی نەریتی (سنتەكلاس)یان هەبوو. سنتەكلاس خۆی لە نەریتی كۆنی قەشەیەكی توركیاوە وەر گرتووە، ئەو قەشەیەش بەناوی (نیكۆلاوسی پیرۆز) بوو و لەسەدەی چوارهەمی زاینی ژیابوو. لە سەردەمی مۆدێرن ناوەكەی لە پەرتووكێكی بیرۆزدا لە بەشی رۆما هاتووە لە ساڵی (1809)دا – نووسەرەكەش واشنگتۆن ئێرڤین بوو. لە ساڵی (1863)دا، (سانتا كلۆس) بەناوبانگتر بوو بەهۆی شیعرێكەوە. لەم  شیعرەدا بابانوئێل جلی سوور لەبەر دەكات، سەبیلێك دەكێشێت و گالیسكە بەفربنە لێ‌ دەخۆرێت ئەوەی بە ئەسكی كێوی رادەكێشرێت.  

 

كارتی سەریساڵ:  

كارتی سەریساڵی دەستكرد لە ئینگلتەرەی ڤیكتۆریایی بڵاو بووەو زۆرجار دراون بە كەسوكاری خۆشەویست. یەكەمین كارتە سەریساڵ لەلایەن (بەرێز هەنری كۆل)ەوە دروستكراوە لە ساڵی (1840)دا، ئەویش یەكەمین پوولی بەریدی خستەڕوو. بەڵام پیاوێكی ئەمریكی (لویس پرانگ) داهێنەری كارتی سەریساڵی چاپكراو بوو. دوكانێكی چاپكردنی سەركەوتووی هەبوو و زنجیرەیەكی كارتی سەریساڵی بەناوبانگی بەرهەم هێنا. بە هەشتاكانی سەدەی نۆزدەهەم، ساڵانە زیاتر لە پێنج ملیۆن كارتی چاپ دەكرد.

 

دەربارەی چی ئاهەنگ دەگێرین؟ 

جەژنی باوەڕی (لەدایكبوونی خوداوەند عیسای مەسیح) پێویستە بە جیا سەیر بكرێت لەو داب و نەریتە فۆلكلۆریەكان ئەوانەی لەم سێ‌ چوار سەدەی رابڕدوو سەرهەڵداون. جەژنی كریسمس بەستراوە بە لەدایكبوونییەكی بەرجەستەو منداڵێكی ڕاستەقینە ئەوەی بانگكراوە ببێت بە هەرە پیرۆزترین و بەهێزترین خودا. لەدایكبوونی ئەم منداڵە لەگەڵ راگەیاندتی فریشتە بۆ مرۆڤدا بوو كە رزگاركاری جیهان لەدایك بووبوو، ئەویش لەدایك بووبوو بۆ رزگاركردنی مرۆڤایەتی لە گوناهەكانیان لەبەردەم خودای گەورەدا! هەروەها هاتنی عیسای مەسیح لەگەڵ ئەوەشدا بوو كە كۆمەڵێ هێزی ئاسمان دەركەوتن و گۆرانییان ووت دەربارەی ئاشتیی خودا و بەرەكەتییەكەی ل