پەرەدان بەكاری حكومی، نزیكبوونەوە لەكاری دامەزراوەیی ‌

بڕیاری حكومی بڕیارێكی گشتی‌و گشتگیرەو كاریگەری لەسەر ژمارەیەكی زۆری خەڵكی دەبێت، ئەو كاریگەرییەش ماوەیەكی درێژ دەخایەنێت‌و تەنیا كاریگەریی لەسەر تاكەكانی ‏كۆمەڵگە نییە، بەڵكو بە بەدەستهێنانی سوودی كۆمەڵایەتی‌و بەرژەوەندییە باڵاكانی نیشتمانییەوە هەیە، گرنگترینیان جێگیری‌و هێنانەدی ئاسایش‌و درێژەدانە بەگەشەپێدانی ‏ئابووریی. ئەگەر بڕیار بەمانای بژاردەكردن بێت لەنێوان شوێنگرە رەخساوەكاندا، ئەوا لێرەدا گرنگە وەڵامی ئەم پرسیارانە بدەینەوە: چۆن دەتوانین بەو شوێنگرەوانە بگەین؟ ‏پێوەرەكانی ئەولەویەتەكان چین؟ بۆچی هەندێك لەپرس‌و بابەتەكان بایەخێكی گەورەتریان لەسەر ئەجندای كاری حكومەتدا هەیەو هەندێكی تریان دەكەونە دەرەوەی ئەو ‏ئەجندایەوە؟ وەڵامدانەوەی ئەو پرسیارانە، تێڕوانینێكی شیكاری بۆ پڕۆسەی دروستكردنی بڕیارە گشتییەكان‌و تێگەیشتنی ئەو هەلومەرج‌و هۆكارو گوشارانەی كاریگەرییان لەسەر ‏داڕشتنی ئەو بڕیارانە دەبێت، دەخوازێت. ئایا بڕیارە گشتییەكان پشت بەپێوەرەكانی لێهاتوویی ئابووری دەبەستێت؟ بەڵێ، بەڵام بەشێوەیەكی تەواوكار نییە، لایەنی كۆمەڵایەتی‌و ‏سیاسی رۆڵێكی گرنگی لەپێكهێنانی بڕیاری گشتییدا دەبێت. مەبەست لەلێهاتوویی، پێشكەشكردنی خزمەتگوزاریی پێویستە بەكۆمەڵگە، بەڵام زۆرجار دەبینین حكومەت خۆی ‏بەناچار دەبینێت بۆئەوەی دەستبەرداری پێوەرەكانی لێهاتوویی ئابووریی بێت، بۆئەوەی بتوانێ دادپەروەری كۆمەڵایەتی بەدی بهێنێت، نەك هەر ئەوەش، بەڵكو رەنگە حكومەت ‏لێهاتوویی لەسەر ئاستی سوودی گشتیی كۆمەڵگە بەپێشكەشكردنی ئەو خزمەتگوزارییانەی كۆمەڵگەی پێویستی پێی دەبێت، بەدەست بهێنێت، بەڵام مەرج نییە ئەو لێهاتووییە ‏ئابوورییە لەسەر ئاستی تاكەكان بەدەست بهێنێت. بەو مانایەی كە ئەو خزمەتگوزارییەی پێشكەشی دەكات لەڕووی كۆمەڵایەتییەوە خواستراو بێت، بەڵام لەسەر ئاستی تاك ئەو ‏خزمەتگوزارییە جیاواز بێت، ئەویش بەحوكمی جیاوازی ئارەزوو و پێداویستییەكانیان. ‏

خراپ بەكارهێنانی دەرامەتەكان

لێرەدا دەبێ ئەوە وەبیربهێنینەوە كە بڕیاری گشتی بەیەكسانی بەسەر هەموواندا پڕاكتیزە دەبێت، بەبێ رەچاوكردنی ئارەزوو و حەزی جیاوازی نێوان تاكەكان، ئەمەش وادەكات ‏بڕیارە گشتییەكان لەسەر ئاستی تاكەكان ئاستی لێهاتوویی ئابووری كەمترە. بڕیاری گشتی ناتوانێ پێداویستییە هەمەجۆرەكانی تاكەكانی كۆمەڵگە بەبەراورد بەكەرتی تایبەتی ‏بەجێبهێنێت، كە لەكەرتی تایبەتدا گونجاندنێك هەیە لەنێوان ئەوە تاك ئارەزووی دەكات‌و ئەوەی بەدەستی دەهێنێت، ئیشكالیەتی بڕیاری گشتی لەم ئاستەدا كۆتایی نایەت، بەڵكو ‏پڕۆژە حكومییەكان كە تێچوونێكی زۆریان هەیە، كەی بڕیاری لەسەر درا دەبێ جێبەجێبكرێن‌و پاشەكشێی تێدا نەكرێ، لەبەرئەوە كاتێك هەڵە لەدەستنیشان كردن یان ‏جێبەجێكردنی پڕۆژەیەك دەكرێ، ئەوا دەرهاویشتە ئابووری‌و كۆمەڵایەتییەكانی قورس‌و كاریگەر دەبن. ئەو تێچوونە تەنیا پەیوەندیی بەخراپ بەكارهێنانی دەرامەتەكانەوە ‏نییە، بەڵام لەوە گرنگتر گەشەپێدانە نابەردەوامەكەی‌و كاریگەرە نەرێنییەكانیەتی لەسەر ژینگە كە ماوەیەكی درێژ دەخایەنێت، بەتایبەتی ئەوەی پەیوەندیی بە بەكارهێنانی ‏خراپی دەرامەتی سروشتییەوە هەیە، وەك ئاو و خاك‌و دەرامەتە ئابوورییەكانی وەك نەوت‌و كانزاكان.‏

دروستكردنی بڕیارو بڕیاردان

بەو جۆرە دەبینین بڕیاری حكومی كاریگەرییەكی گەورەی لەئیدارەدانی كۆمەڵگەو بەدیهێنانی خۆشگوزەرانی كۆمەڵایەتی‌و زامنكردنی بەردەوامی‌و بەرەوپێشبردنیدا هەیە. ئەو ‏گرنگی‌و بایەخەی، زەرورەتی پێداچوونەكردن بەگرتنەبەری رێوشوێنەكانی بڕیارە گشتییەكان‌و چۆنیەتی گەیشتن بەدەرچوواندنی بڕیار دەخوازیت. لێرەدا دەبێ جیاوازی لەنێوان ‏دروستكردنی بڕیارو بڕیارداندا بكەین. دروستكردنی بڕیار، لەبنەڕەتدا دامەزراندنی بڕیارە، ئەوەش پەیوەندیی بەدەسەڵاتی یاسادانانەوە هەیە، كە مەرجەعیەتی یاسایی بڕیارەكان ‏دادەنرێت. بەڵام بڕیاردان پەیوەستە بەشێوازی جێبەجێكردنی یاساكانەوە، ئەویش لەكۆیدا هونەرییەو دەكەوێتە چوارچێوەی تایبەتمەندێتیی دەسەڵاتی جێبەجێكردنەوە ‏‏(حكومەت). شایانی وتنە، جیاكردنەوەی ئەو دوو دەسەڵاتە زۆر زەرورەو لەدوو لاوە سوودی بۆ بەدیهێنانی لێهاتوویی بڕیارە گشتییەكانی حكومەت دەبێت، یەكەم هەموو ‏دەسەڵاتەكان لەیەك لایەندا كۆنابێتەوە، چونكە ئەوكات دەبێتە دەسەڵاتی رەها، دەسەڵاتی رەها بەرەهایی گەندەڵە. لایەنی یاسادانان كاری وەرگرتنی رای گشتی‌و گفتوگۆو دانوستانە ‏كە سەر بابەت‌و پرسە ناكۆكان، كە بیروبۆچوونی جیاوازی تێدا دروست دەبێت. دواتر بەدوای داڕشتەیەكی گونجاودا دەگەڕێن كە لانی كەمی بۆچوونی لایەنە بەشداربووەكانی ‏پڕۆسەی سیاسی تێدا جێبكرێتەوە، بەڵام