لە دیدەی زۆربەی رۆشنبیران و مافناسان و دامودەزگا تایبەتی و حكومیە نێودەوڵەتیەكانی جیهان ئافرەت لە رۆژهەلاتی ناوەراست بە چینیكی كۆیلە یاخود قوربانی باری سیاسی و ئابوری لەقەڵەم دەدرێن.
هەر بە پێی دەستەی روناكبیری گلوباڵ جێندەر و راپۆرتی خۆیان سەبارەت بە ئافرەتەكانی ئەو ناوچانەی كە تاوەكو 2013 باری ئابوریان بە پێی پێویست نییە و كەوتونەتە ژێر فشاری سەختی ژیانەوە جەختیان لەسەر ئەو باسە كردوەو ئاماژەیان بۆ عێراق كردووە بەوەی كە ئافرەتەكانیان دەرفەتی كاركردنیان زۆر نییە ، بە هۆی بارودۆخی ئەمنی و نالەباری ئاسایشەوە ، بە پێ راپورتی سیستەمی زانیاری IKN هەر بەمشێوەیە بۆ ساڵێ 2011 دا رێژەی بیكاری بۆ پیاوان 8% و بۆ ئافرەتانیش رێژەكەی گەیشتە 13% ،خۆی بۆ خۆی هەر وڵاتیك لە كاتی بەرەوپیشچوونی باری ئابوری و پتەوكردنی ژێرخانەكەی ئەوا پێویستییەكی گەورەی بە رۆڵی ئافرەت دەبێت، چونكە كۆمەڵگا ئەگەر بە نیوە بێت ئەوا پێكهاتووە لە ئافرەت و ئا لەو كاتەدا بێكاری هەر تاكێك جا چ ئافرەت یان پیاو كاریگەری تەواوەتی دەبێت لەسەر هێڵی بێكاری و داهاتی وڵاتەكە .
سەبارەت بە كەرتی تایبەت لە كوردستاندا كۆمەڵیكی زۆر ئافرەت توانیویانە رۆڵی خۆیان بگیرن بەڵام نەگەیشتونەتە ئاستی پێویست وەك هەموو ئافرەتەكانی تری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ، ئەمە لە كاتێكدا بە پێی رێكخراوی هاوكاری و هوشداری ئەوەیان روونكردەوە كە بەشداری كردنی ئافرەتان لە كار ئەبێتە هۆی زیادبوونی بەرهەمی سەرجەمی تاك بە رێژەیەكی باش ،لە دونیادا ئەم بەرهەمە گەیشتوتە %18.6 لە كۆی %25 ،بەڵام لە رۆژهەلاتی ناوەراست برەكەی تەنها %1.2 ، واتە سەرمایەدارانی ئافرەتان لە هەموو جیهاندا بۆ هەشت كەس یەكیان ئافرەتە بەمەش لە كۆی سێ كەس دووانیان پیاون و یەكێكیان ئافرەتە، گەرچی لێرە ئەگەر بەپێی ئەم بڕە بێت ئەوا رێژەی ئافرەتانی سەرمایەدارو خاوەن كار دەبنە % 0.02 كە زۆر كەممە .
هەر لە میانەی سیاسەتیشەوە كە دێینە سەر باسی هەڵبژاردن ئەوا هەڵبژاردن لە هەموو جیهاندا لە روانگەیەكی دیموكراتیەوە هەڵدەقوڵێت و بەرەو رێچكەی ئازاردی و بیرورا دەربڕین دەچێت ، هەر ئەمەش وای كردووە زۆربەی وڵاتان گرنگیەكی زۆر بەم خاڵە بدەن و تابلۆیەكی یەكسانی پیشكەش بە هاوڵاتیانیان نمایش بكەن لە ئەمەریكا كاتی هەڵبژاردن بە پێ رای هەندێك كەس ناویان لەو پرۆسەیە نا بە هەڵبژاردنی سەروەتی چونكە سیاسەتی ئەوی تیكەڵ بوو بە سەروەتی خەڵكانی سەرمایەدار و مەیدان تەنها بۆ خەڵكانی دەوڵەمەند و خاوەن موڵك بەرفراوانتر بوو ،لەم بوارەشدا ئافرەتی كاندید لە عێراقدا دەرفەتی دەرچوونی كەممە و دەنگدەریشی كەممە .
ئەمانەش بە هۆی كەمی ئافرەتانی سەرمایەدار تەنها رێگای حزبایەتی تاكە هۆكارە بۆ چوونە ناو ئەو ریچكەیە ،ئەوەشمان لە بیر نەچیت كە هەلبژاردن جۆرە بازارێكە تیایدا بازرگانی سیاسی دەكرێت .
لایەنی كاركردنی سیاسی بۆ ئافرەتان زۆر سنوردارە نەك لە كوردستان بگرە لە وڵاتە عەرەبیەكانیش و زیاتر جەخت لەسەر ئەوە دەكرێت كە كێشەی ئافرەت زوو دەست لەكاركیشانەوەیەتی لە سیاسەت، بەتایبەت كاتێك تەمەنی بەرەو گەورەبوون دەروات و ئیتر بەهۆی باری خێزانی یاخود نالەباری كۆمەڵگاو بێزاربوونی خودی زاتی ئافرەتەكە لە ئەو تانە و رەخنانەی ئاراستەی دەكرێت، بەنمونە وڵاتی میسر ژمارەیەكی زۆری كاندیدە ئافرەتە سیاسیەكانی بە یەكجاری وازیان هێنا و رێژەكەی نزیكەی گەیشتە %85 ، هەروەها هێمایان بۆ ئەوە كرد نەوەك تەنها تەمەن بگرە بابەتیكی زۆر لەوە گرنگتر كە هانی ئەوەیانی داوە دوور بكەونەوە لە سیاسەت ئەویش گویێ پێ نەدانی بیروبۆچوونی ئافرەتە بە پلەی یەكەم و تەنها بۆ رازاندنەوەی هۆڵ و كۆبونەوەو حیزبەكان بەكارهینراون .
لایەنێكی تری ژیانی ئافرەتان ئەویش كێشەی پایەو پوستە ، لە عێراقدا بەهۆی بوونی گەندەڵی دارایی و بەریوەبردن و نەمانی پارەی گشتی و نەبوونی پلانی داریژراو ئەمانە هەمووی بوونەتە هۆكاری سەرەكی بۆ ئەوەی ئەو ئافرەتەی پلەو پۆستیشی هەبێت جۆرە ترسیك و دڵەڕاوكێیەكی توش بیت و زیاترینیان واز لەكارەكانیان دەهێنن، یاخود خۆیان بەرەو جێگایەك دەگوێزنەوە كە هیچ توشی بەرپرسیاریەتی و كێشەو گرفت نەبن ، واتە باری خراپی سیاسی و باری خراپی ئابوری فاكتەرێكی گرنگن بۆ نەهێشتنی ئافرەت لە دەسەڵات و كارەكان ، ئەتوانین لە دەرئەنجامی ئەوانە بگەینە ئەوەی كە ئافرەت لە بنیاتنانی پەیكەریەتی بەهێزی دەوڵەت نەیتوانیوە رۆڵی تەواوەتی ببینێت .
ماستەر لە بەرێوەبر
Kurdish