لیرەی توركی پاشەكشێ دەكات ‌

لەماوەی یەك دەیەی حوكمڕانی پارتی دادو گەشەپێداندا، كە لەساڵی ٢٠٠٢ەوە گەیشتە دەسەڵات، توانی رووی توركیا بگۆڕێت‌و بیگەیەنێتە پلەی شازدەیەمی ‏ریزبەندی ئابوورییە بەهێزەكانی جیهان‌و بووە ئەندامی گروپی بیست. لەگەڵ ئەو دەستكەوتانەی ئابووریی توركیا لەسەر ئاستی هەمووەكی، بەڵام دابەزینی ‏بەهای لیرەی توركیا بەو شێوە سەرنجڕاكێشە، لەسەر هەردوو ئاستی ناوخۆیی لەبانكی ناوەندیی توركیاو بازاڕی ناوخۆیی‌و لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی لەبازاڕە ‏داراییە نێودەوڵەتییەكاندا.‏

گەشەی ئابووریی توركیا

پاشەكشەكردنی بەهای لیرەی توركی لەم ماوەیەی دواییدا، گەورەتر بوو لەوەی پێشبینی دەكرا، چ لەلایەن بازاڕو چ لەلایەن بانكی ناوەندیی توركیاوە، كە (2.33) ‏لیرە دەیكردە یەك دۆلار، بەڵام نرخی گۆڕینەوەی یەك دۆلار گەیشتە (٢) لیرە، لەماوەی یەك ساڵ‌و نیوی رابردوودا لیرە لەبەرامبەر بەدۆلاردا نزمترین بەهای ‏تۆماركرد، ئەمەش لیرەی توركیای لەڕووی ئەدای نەختی‌و داراییەوە كردۆتە خراپترین دراو لەبازاڕی دراوی نێودەوڵەتیدا.‏

پاشەكشەكردنی لیرە لەكاتێكدایە، ئابووریی توركیا لەسەر ئاستی هەمووەكی بەیەك لەئابوورییە گەشەكردووەكانی ناو ئابووریی دەوڵەتانی هەڵكەوتوو دادەنرێت، ‏كە لەڕووی گەشەی ئابوورییەوە لەدوای چینەوە دێت، ئەمەش تاڕادەیەك دەرئەنجامێكی سەیرە، لێرەدا هەوڵ دەدرێت هۆكارەكانی ئەو پاشەكشێیەی لیرەی ‏توركی بخرێنەڕوو. دەكرێ دوو كۆمەڵە هۆكار دیاری بكەین كەبوونەتە هۆی داشكانی بەهای لیرە، ئەوانیش كۆمەڵە هۆكاری ئابووری‌و كۆمەڵە هۆكاری سیاسیین.‏

پاشەكشێی نرخی سەنەدات

لەڕووی ئابوورییەوە، بەهای هەر دراوێك بەهەردوو هۆكاری خواست‌و خستنەڕوو دیاری دەكرێت، لەم ساڵانەی دواییدا لیرەی توركیا لەلایەن وەبەرهێنەرەكانی ‏جیهانەوە خواستێكی زۆری لەسەر دروست بوو. كاتێك بانكە ناوەندییە سەرەكییەكانی جیهان، بەئامانجی كەمكردنەوەی نرخی سوود بۆ ئاستێكی زۆر نزم ‏‏(نزیك لەسفر) بڕێكی ئێجگار زۆر نەختیان خستە بازاڕەكانیانەوە، تالێوەی هانی خواستی هەمووەكی بدەن، بەهای دراوی ئەو دەوڵەتانە پاشەكشێیان كردو ‏لەگەڵ زیادبوونی پێشبینیكردنی تێكڕای هەڵئاوسان، ئەمەش رەوكردنی پاشەكەوتەكانی ئەو دەوڵەتانەی بۆ دەرەوە لێكەوتەوە، بۆئەوەی دراوی بەدیل بدۆزنەوە ‏كەداهاتی بەرزترو ئەمانی زیاتریان بداتێ لەبەرامبەر پاشەكشەكردنی وەبەرهێنان لەدەوڵەتانی خۆیاندا. دراوی دەوڵەتانی هەڵكەوتوو باشترین بەدیلی رەخساوی ‏وەبەرهێنان بوو لەدۆلارو یۆرۆو جونەیهی ئسترلینی، لیرەی توركیا یەك لەو دراوانە بوو كەسوودی لەلاوازی دراوە سەرەكییەكانی جیهانی بینی‌و وەبەرهێنەرانی ‏دراو روویان تێكرد.‏

باشبوونی ئەدای ئابووریی جیهانی لەم چەند مانگەی دوواییدا، بەتایبەتی ئابووریی ئەمریكاو بریتانیا، كاریگەرییەكی گەورەی لەسەر بەرزكردنەوەی ئاستی ‏متمانە بەئاسۆی گەشەكردنی ئابووریی نێودەوڵەتی هەبوو، بانكە ناوەندییەكان بەسیاسەتە فراوانخوازەكانی خۆیاندا چوونەوە، پڕۆسەكانی ئاسانكاریی بڕەكییان ‏كەمكردەوە، ئەمەش متمانەی بەدراوە سەرەكییەكانی جیهان هەڵكشاند، لەگەڵیدا، جارێكی تر وەبەرهێنەرانی بۆ دراوە سەرەكییەكان گەڕاندەوەو دەستبەرداری ‏گەڕان بوون بەدوای جیاوازییەكانی نرخی سوود لەدەرەوە. بەمەش بەهای دراوی دەوڵەتە هەڵكەوتووەكان پاشەكشێیان كرد، ئەویش بەهۆكاری وازهێنانی ‏وەبەرهێنەرانی دراو بوون لەوەبەرهێنان لەو دراوانەدا. ئاقاری وەبەرهێنەران بەئاراستەی فرۆشتنی سەنەداتی توركیا بوو، بەهۆی پاشەكشێی نرخی ئەو ‏سەنەداتانەوە بوو.‏

ئارەزووی وەبەرهێنەران

بۆ لیرەی توركی

لەلایەكی ترەوە، تەرازووی بازرگانیی توركیا كورتهێنانێكی زیاد لەوەی پێشبینی دەكرا تۆماركرد، ئەو كورتهێنانەش ئارەزووی وەبەرهێنەرانی بۆ لیرەی توركیا ‏كەمكردەوە، بەمەش هاتنی سەرمایەی بیانی بۆ ناو ئابووریی توركیا كەمیكرد، لەكاتێكدا ئەو ئابوورییە پێویستی زۆری پێ بوو. زیاد لەوەش، پاشەكشێی بەهای ‏لیرەی توركیا لەبەرامبەر دۆلارو یۆرۆ بۆ هەڵكشانی بەهای هاوردەی توركیاو زیادكردنی هەڵئاوسان دەگەڕێتەوە، ئەوەی پێی دەگوترێت (‏Pass through‏)، ‏كەڕەنگدانەوەی كاریگەری گواستنەوەی داشكانی بەهای دراوە لەسەر نرخی هاوردەكانە، كەدوو ئەنجامی لێكەوێتەوە، یەكەم زیادبوونی كورتهێنانی تەرازووی ‏بازرگانی كەئێستا بەنزیكەی (٦٠) ملیار دۆلارە، دووەمیش، بەرزبوونی ئاستی گشتیی نرخەكانە بەتایبەتیش سووتەمەنی، كەتوركیا نزیكەی (٩٠%)ی ‏پێداویستییەكانی لەنەوت‌و گازی سروشتی لەدەرەوە هاوردە دەكات، تێكڕای هەڵئاوسانی توركیا لە(٩%) نزیك دەبێتەوە، پێشبینیش دەكرێت لەگەڵ ‏بەردەوامبوونی