پێشەكی:
لە زۆربەی ووڵاتانی جیهاندا نابەڵانسیەك هەیە لە نێوان پلان و بوجەدا كە هەمیشە پلان پارسەنگی زیاترە لە بڕی بوجەی ووڵات ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ زۆری خواستی كۆمەڵگە و گەورەیی بڕی خزمەتگوزاری و ئاستی بەرزكردنەوەی خۆشگوزەرانی تاكی كۆمەڵگە. بۆیە ئەم ناهاوسەنگیە پێویستی بە بوجەیەكی سەربار هەیە كە حكومەتەكان دەبێت دابینی بكەن بۆ ئەوەی بۆشایی نێوان بوجە و پلان كەم بكەنەوە. حكومەتی هەرێمی كوردستانیش بەدەر نیە لەم یاسای هاوسەنگەیە كە پێویست بوو مامەڵەی لەگەڵ بكات.
پێویستی وەبەرهێنان:
كوردوستان لە زۆر ووڵاتانی تری جیهان پێویستی بە سەرمایەگوزاری هەیە چ خۆماڵی چ بێگانە، بە تایبەتی، ئەگەر ئەوە بزانین كە كوردستان سیاسەتی سووتماك و جینوسایدی لەسەر جێبەجێكراوە و ماوەی زیاتر لە نیو سەدە گۆڕەپانی شەڕی ناوخۆ و نێودەوڵەتی بووە لە سەدەی بیستەمدا كە ئەم پڕۆسێسەی ئاوەدانكردنەوە و گێڕانەوەی ژێرخانی ئابوری ووڵاتی قورستر كردووە بە تایبەتی كە كورد لە بناغەدا ئەزمونی حكومداری نەبووە و حیزبە باڵادەستەكانیش كە ئەم لێپرسراوێتیەیان هەڵگرد سەرەڕای ئەوەی حیزبی شار نەبوون بەڵكو لە باشترین حاڵەتدا ووردە بورژوا و نیمچە دەرەبەگ و بنەماڵە و كاریزما بوون ئەگەر بەناو بانگەشەی دیموكراسی و سۆشیالیستی و چەپ و ماركسیشی كردبێت. بۆیە كاتێك كورد لە شاخ دێتە خوارێ دەبێت لەگەڵ ئەو واقیعە بابەتیە مامەڵە بكات ئەگەر نەزانیش بێت. لەبەر ئەوە حكومەت ناچاربوو بچێتە گەمەی حوكمداری كوردستانەوە وەك حكومەتی دیفاكتۆ. بەمەش حكومەتی كوردستان بە دوولەتەوە بەرەو ڕووی دوو كێشە بوەوە كە مامەڵەیان لەگەڵ بكات ئەوانەش بوجە و پلان لەلایەك، گەورەیی پڕۆسەی ئاوەدانكردنەوە لەلایەكی تر. بۆیە ئاوەدانكردنەوە دەلاقەی نێوان پلان و بوجەی كوردستانی گەورەتر كرد.
لەدایكبوونی چارەسەر:
ئەو واقیعە دژوارە ئابوری و سیاسی و كۆمەڵایەتیە حكومەتی سەوزی لە ساڵی 2004 ناچاركرد كە كەناڵێكی ئابوری لەگەڵ كەرتی تایبەت بكاتەوە. بۆ ئەو مەبەستە دامەزراوەیەكی تایبەتی بۆ موخاتەبەی كەرتی تایبەتی بە سیستماتیك داخڵی هەیكەلی ئیداری حكومەت كرد بە ناوی دەزگای وەبەرهێنان. ئەم كەناڵە ئابوریە كارەكەی ئەوەبوو كە جۆگەیەكی سەرمایەی ناوخۆ و سەرمایە و پسپۆڕی بێگانە بهێنێتە كوردستانەوە. ئەمە كرا و هەموو كەرتەكانی ئابوری گرتەوە كە سەرمایەی تایبەتی خۆماڵی بێگانە بچێتە ناوی تەنها بواری نەوت و چەك نەبێت.
فەلسەفەی وەبەرهێنان:
فەلسەفەی وەبەرهێنان لە كەڵەكەبوونی سەرمایەدا چڕ دەبێتەوە كە بەشێوەی پسپۆڕی، تەكنۆلۆجیا، ئیدارە، گەشەپێدانی مرۆیی، زیادبوونی قازانج و كەڵەكەبوونی سەرمایە دادەبەزێت بۆ ناو ژیانی ئابوری كۆمەڵگە. لێرەدا فەلسەفەی حكومەت ڕۆڵی گرنگ دەبینێت بۆ ئاڕاستەی ئابوری و كۆمەڵایەتی ئەو سەرمایەگوزاریە. ئەم فەلسەفەیە لەگەڵ خۆیدا، بە ئاگا یان بێ ئاگا، ڕەنگ ڕێژی پڕۆسەی ستراتیژی ئابوری و وەبەرهێنان دەكات. بە مانایەكی تر، حكومەت ئەگەر بە مانا فەلسەفیەكەی حكومەتی لێپرسراو بێت واتە (چاكەی كۆمەڵگە) بكات بە مەبەست و ئامانج، ئەوا بە ووردی پێناسەی ئابوری ووڵاتەكەی دەكات لەسەر بنەمای تایبەتمەندیەكانی خۆی لە هێزی كار بۆ نموونە لە ڕووی چەندایەتی و جۆریەتی سیمای ئەو هێزی كارە، ئایا هێزێكی كاری خاوەن پیشەیە، ئاستی پسپۆڕی چەندە، پلەی هۆشمەندی پیشەیی لە چیدایە، پلەی زانستی چۆنە، پسپۆڕی و شارەزایی بەگەرخستنی تەكنۆلۆجیای هەیە یان نا. یان كام كەرتی ئابوری كۆمەڵگە و حكومەت خاوەنی خەسڵەتێكی باڵای ئابوریە بۆ نموونە خاوەنی زەوی كشتوكاڵیە یان نا، چ جۆرە كشتوكاڵێك دەكرێت خەسڵەتی باڵا دەست بێت Comparative advantage كە بەرهەمەكانی بتوانێَ كێبڕێی بازاڕی ناوخۆ و دەرەوە بكات، بەهەمان شێوە لە ڕووی كەرتە ئابوریەكانی ترەوە بۆ نموونە پیشەسازی و گەشتیاری و بازرگانی و هەتا دوایی.
بە دیوەكەی تردا، بەرهەمهێنان پێچەوانەی بەكاربردنە بە مانای وەبەرهێنان كاركردنە بۆ داهاتوو بەڵام بەكاربردن كاركردنە بۆ خۆشگوزەرانی ئێستا، بۆیە وەبەرهێنان دەستهەڵگرتنە لە خۆشگوزەرانی ئێستا بۆ بەدەستهێنانی خۆشگوزەرانیەكی باشتر لە داهاتوودا. لەلایەكی ترەوە بەرهەمهێنان توانای بەرهەمهێنانی جیهازی ئابوری ووڵات فراوانتر و گەورەتر دەكات و هەر ئەم توانایەشە كە دینامیكیەت و زیندویەتی ئابوری دەپارێزێ, بۆ نموونە لە ئابوریەكی گەشەكردوو كە جەستەی ئابوری تیایدا چندرابن بە تۆڕێكی فراوان لە خانەی بەرهەمهێنان ئەوە هەمیشە ئەو خانانە ڕێگەگر دەبن لە دزەی پارەی بەكاربردنی ووڵات بۆ دەرەوە بەڵكو هەر لە ناو ئابوری
Kurdish