به‌شێك له‌بازرگانانى هه‌رێمى كوردستان به‌هۆى دابینكردنى كۆمه‌ڵێك ئاسانكارییه‌وه له‌توركیا، ده‌چن له‌و وڵاته كارگه داده‌مه‌زرێنن، خاوه‌ن كۆمپانیایه‌كى گه‌وره‌ى كوردستان ده‌ڵێت “70%ى کارگەو كۆگاكانمان لەتورکیایە، لەبەرئەوەی حکومەتی تورکیا یارمەتی زۆری بازرگانان ئەدات لەڕوى پێدانی کارەباو هەلی کارو سوتەمەنی”.
خاوەنی کۆمپانیایی نەورەس، حاجی مەجید مستەفا كه كۆمپانیاكه‌ى له‌بوارى خۆراكدا كارده‌كات‌و زۆربه‌ى به‌رهه‌مه‌كانیشى به‌روبومى كشتوكاڵین، ئاماژه به‌وه ده‌كات 70%ى بەرهەمەکانیان لەدەرەوەی وڵات هاوردە دەکەن لەکاتێکدا زۆربەی ئەو به‌رهه‌مانه دەتوانرێت لەکوردستان بەرهەم بهێنرێت، ئه‌و وتى “زۆربەی جوتیارانى ئێمه خەریکی چاندنی گەنمن، چونکە حکومەتی عێراق گەنم بەنرخێکی گران دەکرێتەوە، ئەگەر وانه‌بوایه جوتیاران ناچار دەبون نیسک‌و نۆک‌و فاسۆلیاو ساوەرو قەرەخەرمان به‌رهه‌مبهێنن، كه قازانجى ئه‌م به‌رهه‌مانه بۆ جوتیاران زۆرتر ده‌بو، پارەیه‌كى زۆریشمان نه‌ده‌برایه دەرەوە”.
وتیشى “ئێمە نۆک لەمەکسیەکەوە هاوردە دەکەین بەنرخێکی زۆر بەرز، پارەیەکی زۆر لەوڵاتی ئێمەوه دەچێتە دەرەوە ته‌نها بۆ نۆک، لەکاتێکدا دو ساڵە جوتیارێک ئەو نۆکەی لەمەکسیک هاوردەى ده‌كه‌ین لەشارەزوور چاندویه‌تی‌و ئه‌زمونمان کردوە نۆکەکەی دەشتی شارەزوور زۆر جوانترو تام خۆشتر بووە”.
خاوه‌نى كۆمپانیاى نه‌وره‌س راگه‌یاند: كه ١٠٠ جوتیارى ده‌سیتكه‌وێت ئاماده‌یه گرێبه‌ستیان له‌گه‌ڵ بكات بۆ به‌رهه‌مهێنانى نۆک‌و ئاماده‌شه به‌نرخی جیهانی لێیانبكڕێت، لەکاتێکدا لەبازارەکانی کوردستاندا نرخی نۆک پێنج قات لە گەنم زیاترە، كه کیلۆیەک نۆک بە ٣٠٠٠ دینارە، بەڵام کیلۆیەک گەنم بە ٤٠٠ دینارە.
حاجی مەجید وتی “لەوڵاتان دەراسەی تایبەت بەدورینەوەی نۆک هەیە، كه‌چى وەزارەتی کشتوکاڵی هەرێم تا ئێستا نەیتوانیوە ئەم ده‌ڕاسانه هاورده‌ى کوردستان بكات، جوتیارانی کوردستانیش نۆک ناچێنن له‌به‌رئه‌وه‌ى ئەرکی زۆر قورسە، لەدەسکەنەو کوتان‌و پاکكردنی، ئەگەر وەزارەتی کشتوکاڵ یان بازرگانان بتوانن دوو دەراسە بهێنن دەتوانین نۆک بۆ باشوری عێراقیش هەناردە بکەین، نەک پارەی کوردستان نەبەینە دەرەوە، بەڵکو دەیان ملیۆن دۆلار بهێنینە کوردستان‌و ئاسایشی خۆراکی کوردستانیشی پێ بەهێزتر بکەین”.
وتیشى “خواردنەکانی وەک نیسک‌و قەرەخەرمان لەوڵاتی ئێمە زۆر سەرف دەبن، ئێمە نیسکمان لە کەنه‌داو تورکیاوە بۆ دێت قەرەخەرمانیش لەسوریاو میسرەوە دەهێنین، تۆنی ٤ هەزار دۆلار لەسەرمان دەکەوێت”.
ناوبراو جه‌غت له‌سه‌ر ئه‌وه ده‌كات بەرهەمەکانی كۆمپانیاكه‌یان 70% هاوردەن‌و ته‌نها 30% لەناوخۆدا به‌رهه‌مده‌هێنرێن، ئه‌و وتى “زۆرترین هەوڵمان داوە زیاتر پشت بە بەرهەمی ناوخۆ ببەستین، چونکە ئەو خواردنانەی لەدەرەوە دەیهێنن هەمویان دەکرێت لەوڵاتی خۆمان بەرهەمی بهێنین”.
حاجى مه‌جید ئه‌زمونى وڵاتى كه‌نه‌دا به‌نمونه ده‌هێنێته‌وه، کە خاوه‌نى زەوییەکی فراوانه‌و كاتێك له‌ساڵى ١٩٩٠دا نرخى تەنێک نیسک گه‌یشتوه‌ته ٣٠٠٠ هەزار دۆلار، حکومەتی ئه‌و وڵاته گرەنتی بازرگانه‌كانى کردوه کە نیسک بچێنن چى زیانیان كرد بۆیان ده‌ژمێرێت، لەئێستادا یەکەم وڵاتی بەرهەمهێننی نیسک له‌ئاستى جیهاندا کەندایە‌و ساڵانە سه‌رمایه‌یه‌كى زۆروزه‌به‌ند دەچێتە کەنەداوە لەرێگەی نیسکەوە، ئه‌و وتى “ئەگەر وەزارەتی کشتوکاڵ هاوکاریمان بکات ئێمە دەتوانین گرەنتی فۆرشتنی بەرهەمە کشتوکاڵیەکانی جوتیاران بکەین، هەر جوتیارێک بتوانێت نۆک‌و قەرەخەرمان بچێنێت ئێمە ئامادەین گرێبەستی لەگەڵدا بکەین کە بەرهەمەکەی پێگەیشت نەقد پارەکەی ئەدەینێ”.
وتیشى “ره‌وا نییه زەوی به‌پیتى کشتوکاڵیمان هه‌یه بۆ چاندنی نۆک، ئێمە نۆک لە مەکسیکەوە بهێنین”.
ئه‌وه‌شى رونكرده‌وه كه لقیان لەسەرجەم شارەکانی عێراق هەیەو بەئاسانی دەتوانن بەرهەمی جوتیارانی کوردستان لەباشوری عێراق ساغ بکەنەوەو پارەیەکی زۆر بهێننە کوردستانەوە، ئه‌و وتى “ئێمە لەوڵاتانی تریش لقمان هەیەو دەتوانین بەرهەمی جوتیاران ببه‌ینە دەرەوە، ساڵانە مازوو ترش دەنرێتە دەرەوەی کوردستان، بۆ ناردنە دەرەوەی شت‌ومەک هەولێر هاوکاری باشی بازرگان دەکات بەڵام لەسلیمانی تۆزێک قورسە”.
وتیشى “لەوڵاتان جوتیار پێش ئەوەی گرێبه‌ست بكات بکات دەچێتە لای بازرگانی خۆراک‌و نرخ وەردەگرێت، چ به‌رهه‌مێك نرخی بەرز بێت ئەوە دەچێنێت، واتە بەرهەمەکە پێش ئەوەی پێبگات دەیفرۆشێت، پێویستە حکومەتی هەرێمیش هەوڵی هۆشیارکردنەوەی جوتیاران بدات، من خۆم هەفتەی پێشوو سەردانی بەرێوبەرایەتی کشتوکاڵم کردو پێموتن ئامادەم نۆک‌و قەرەخەرمانی جوتیاران بکڕن بەڵام ئەوان تائێستا وه‌ڵامیان نەداومەتەوە”.
حاجى مه‌جید ئاماژه به‌وه ده‌كات كه 70%ى کارگەو كۆگاكانیان لەتورکیایە لەبەرئەوەی حکومەتی تورکیا یارمەتی زۆری بازرگانان ئەدات لەپێدانی کارەباو هەلی کارو سوتەمەنیـ ئه‌و وتى “له‌كوردستان نرخی کارەباو سوتەمەنی زۆر زیادی کردوە، هۆکارگێکی ترشی ئەوەیە خەڵک کاتێک دەبینێت لەسەر شتێک نوسراوە سلێمانی عێراق نایکڕێت، ئەچێت تورکی دەکڕێت، خەڵکی ئێمە پێیخۆشە خواردنەکانی لەتورکیاوە بێت وەک لەوەی لەکوردستان دروست بکرێت”.
دامه‌زراوه‌كانى بازرگانان ئاماژه به‌وه ده‌كه‌ن كه هاوكارى نه‌كردنى بازرگانان له‌لایه‌ن دامه‌زراوه په‌یوه‌ندیداره‌كانه‌وه، وایكردوه كه بازرگانان بیر له‌گواستنه‌وه‌ى سه‌رمایه‌كانیان بۆ توركیا بكه‌نه‌وه‌و له‌وێ كارگه دامه‌زرێنن.
سه‌رۆكى ژوورى بازرگانى‌و پیشه‌سازى سلێمانى، سیروان محه‌مه‌د هۆكاری ئەوەی بازرگانانی كوردستان روده‌كه‌نه وڵاتی توركیا بۆ دامه‌زراندنى كارگه، ده‌گه‌ڕێنێته‌وه بۆ ئه‌وه‌ى لەوڵاتان لەوانەش توركیا زەمینە خۆشكراوە بۆ وەبەرهێنان‌و كارئاسانی ته‌واو كراوە هەر لەدابینكردنی زەوییەوە بگرە تا دابینكردنی ئاوو كارەبا بۆ پرۆژەكان، ئه‌و وتى “بەڵام لەهەرێمی كوردستان هیچ جۆرە هاوكارییەك‌و كارئاسانییەك نییە بۆ كاری وەبەرهێنان بەتایبەت لەبواری پیشەسازی‌و كشتوكاڵیدا لەوانە بانكەكان بەشێوەی درێژخایەن ناتوانن قەرز بدەن بۆ ئەو پرۆژانە، ئەمەش وایكردوە هەرێمی كوردستان لەروی پیشەسازی‌و كشتوكاڵییەوە هیچ پێشكەوتنێك بەخۆیەوە نەبینێت”.
وتیشى “هەرێمی كوردستان دەیتوانی لە كەرتی پیشەسازی‌و كشتوكاڵدا بەشێوەیەك كاربكات كە پاش 2003 بتوانێت لەبری وڵاتانی دەرەوە ئەو بازاڕە گەورەیەی عێراق تێر بكات، بەڵام لەو دو روەوە كوردستان لەژێر سفرەوەیە”.
سه‌رۆكى ژوورى بازرگانى‌و پیشه‌سازى سلێمانى پێشیوایە دەبوایە لەبودجەی هەرێم 25%ی بۆ پێشخستنی كەرتی پیشەسازی‌و كشتوكاڵ ته‌رخان بكرایه، لەبری ئەوەی بودجە بۆ پەرەپێدانی كەرتی نیشتەجێبون دابینبكات، لەكاتێكدا هەمو ئەو كەرەستەی بیناسازییەی لەكەرتی نیشتەجێبوندا بەكارت هێناوە زۆربەی هەرە زۆری لە دەرەوە هێنراوە.
ئا: رێژه‌ن سه‌ردار
حاجی مەجید مستەفا – خاوەنی كۆمپانیای نەورەس
Kurdish