د.كامه‌ران ئه‌حمه‌د حه‌مه، مامۆستا له‌به‌شى ئابورى زانكۆى سلێمانى ئاماژه به‌وه ده‌كات دواكه‌وتوویى ئابورى‌و لاوازیى كه‌رتى تایبه‌ت له‌كوردستاندا ره‌گ‌و ریشه‌یه‌كى مێژوویى هه‌یه، ئه‌و ده‌ڵێت “گه‌وره‌ترین هۆكار بۆ ئه‌وه‌ى كه ئێمه كه‌رتى تایبه‌تمان لاوازه ئه‌وه‌یه بازاڕى گه‌وره‌و كه‌ڵه‌كه‌بوونى سه‌رمایه‌مان نییه”.
د.كامه‌ران ئاماژه به‌وه ده‌كات كه ئه‌م قه‌یرانه‌ى ئێستا هه‌رێمى كوردستانى گرتوه‌ته‌وه ریشه‌كانى ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ لاوازیى كه‌رتى تایبه‌ت له‌پرۆسه‌ى به‌رهه‌مهێناندا، ئه‌و به‌گۆڤارى بازرگانى‌و پیشه‌سازى راگه‌یاند كه هۆكاره‌كه‌شى یه‌ك رۆژ‌و دو رۆژه نییه، هۆكاره‌كه‌ى ره‌گ‌و ریشه‌یه‌كى مێژوویى هه‌یه‌و ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ پشتبه‌ستن به‌كه‌رتى نه‌وت، به‌مه‌رجێك تا سه‌رده‌مى دامه‌زراندنى رژێمى كۆماریى ده‌وڵه‌تى عێراق ئه‌وه‌نده پشتى به‌نه‌وت نه‌به‌ستبو، تا سه‌ره‌تاى ده‌یه‌ى 1950 شتێك نه‌بوه به‌ناوى داهاتى نه‌وته‌وه له‌بودجه‌دا، له‌به‌رئه‌وه‌ى داهاتى ئه‌وه‌نده كه‌م بوه، تا ئه‌و كاته‌ش كه‌رتى تایبه‌ت له‌عێراقدا به‌هێز بوه‌و رۆڵێكى گرنگى بینیوه، كه ئه‌عیان‌و ده‌وڵه‌مه‌ندو خاوه‌ن موڵكه‌كان‌و بازرگانه‌كان رۆڵى كارایان له‌ئابوریدا بینوه‌‌و ئێستاش هه‌ندێك خێزانیان كاریگه‌رییان ماوه.
د,كامه‌ران وتى “له‌كوردستانیشدا وا بوه، به‌ڵام ئێمه دواكه‌وتو تر بوین به‌راورد به‌و گه‌شه سه‌رمایه‌دارییه‌ى به‌غداو موسڵ و به‌سره له‌و رۆژگاره‌دا هه‌یانبوه، چونكه ئه‌و وه‌خته ئێمه شار به‌ماناى شارى سه‌رمایه‌داریى ئه‌گه‌ر هه‌مانبوبێت، تا راده‌یه‌ك سلێمانى‌و هه‌ولێر بون دهۆكیشمان نه‌بوه، كه‌ركوكیش دیسان پرۆسه‌ى گه‌شه‌ى سه‌رمایه‌دارى تیا دواخراوه”.
وتیشى “دواى ئه‌و سه‌رده‌مه، كه حكومه‌تى عه‌بدولكه‌ریم قاسم دێت یه‌كسه‌ر حكومه‌ت ده‌بێت به‌خاوه‌نى نه‌وت، نه‌وت خۆماڵى ده‌كات، ئه‌مه وا ده‌كات حكومه‌ت ببێت به‌خاوه‌نى گه‌وره‌ترین سه‌رمایه له‌وڵاتدا. لێره‌دا ئه‌و پرۆسه‌ى به‌سۆشیالیزم كردنه كه من باوه‌ڕم به‌پێى نییه به‌پێى ئه‌وه‌ى له‌ده‌قه ماركیسیستیه‌كاندا هه‌یه ئه‌مه نیه كه حكومه‌ت هه‌موو شتێكه، سۆشیالیزم به‌ر له‌هه‌ر شتێك په‌یوه‌سته به‌جۆرى موڵكایه‌تیه‌وه، له‌به‌رئه‌وه هاتن ئه‌م تێزه كه ناویان لێنا سۆشیالیزم‌و بریتیه له‌خاوه‌ندارێتى ده‌وڵه‌ت بۆ ئامڕازه‌كانى به‌رهه‌مهێنان له‌عێراقیشدا په‌یڕه‌ویان كرد، كه ده‌وڵه‌ت بو به‌خاوه‌نى بنه‌ماكانى به‌رهه‌مهێنان‌و گه‌وره‌ترین سه‌رچاوه‌ى داهات، ئیتر له‌مه‌به‌دوا كه‌رتى تایبه‌ت ئه‌و رۆڵه‌ى پێشووى نامێنێت”.
ئه‌وه‌ش رونده‌كاته‌وه عه‌بدولكه‌ریم قاسم له‌ژێر كاریگه‌رى شیوعییه‌كاندا كه دروشمى “به‌خۆماڵى كردن به‌خۆماڵى كردن”یان به‌رز كردبۆوه، كه‌رتى تایبه‌تی كوشتوه، ئه‌و وتى “له‌سه‌ره‌تاى شه‌سته‌كاندا هاتن هه‌موو بانكه ئه‌هلییه‌كانیان خۆماڵى كرد، كه وایان نه‌كردایه ده‌بونه بنه‌ماى سه‌رپێخستنى كه‌رتى تایبه‌ت، به‌ڵام به‌هۆى ئه‌م سیاسه‌ته‌وه بانكه‌كان بونه شوێنێك بۆ پاره تێخستن‌و له‌وسه‌ره‌وه بۆ كاره‌كانى حكومه‌ت دابه‌شده‌كرا، تازه خه‌ریكن ئه‌مه زیندوو ده‌كه‌نه‌وه، باشه ئێستا له‌سلێمانیدا بانكه ئه‌هلییه‌كان چالاكتر یان بانكه‌كانى حكومه‌ت؟”.
ناوبراو له‌ڕووى مێژووییه‌وه به‌راوردێك ده‌كات له‌نێوان گه‌شه‌ى سه‌رمایه‌داریى له‌ئه‌وروپا له‌گه‌لأ عێراق‌و كوردستان‌و ئاماژه به‌وه ده‌كات كه له‌ئه‌وروپا كه‌رتى تایبه‌ت له‌سه‌ده‌ى شانزه‌و حه‌ڤده‌وه گه‌شه ده‌كات، به‌هۆى بازرگانى‌و سه‌رمایه‌داریى بازرگانییه‌وه، كه كه‌ڵه‌كه بونى سه‌رمایه دروست ده‌بێت، كۆمپانیا دروستده‌بێت، سه‌رمایه‌داریى گه‌شه‌یه‌كى سروشتى ده‌كات له‌دواى پاشه‌كشه‌ى رژێمى ده‌ره‌به‌گایه‌تى‌و ده‌ركه‌وتنى ئه‌و چینى برژوازییه‌ى كه رۆژ به‌رۆژ زیاتر سه‌رمایه‌یان كه‌ڵه‌كه ده‌بێتـ ئه‌و وتى “به‌ڵام ئێمه نامانتوانیوه بازاڕه‌كانمان به‌شێوه‌یه‌ك بێت كه ببێته هۆى كه‌ڵه‌كه‌بونى سه‌رمایه، كه‌واته گه‌وره‌ترین هۆكار بۆ ئه‌وه‌ى كه ئێمه كه‌رتى تایبه‌تمان لاوازه ئه‌وه‌یه كه‌ڵه‌كه‌بوونى سه‌رمایه‌مان نییه”.
د.كامه‌ران ئه‌وه‌ش رونده‌كاته‌وه كه هه‌رچه‌نده كوردستان دواى روخانى رژێمى پاشایه‌تى ئابورییه‌كه‌ى كه‌مێك به‌خۆیدا هاتوه‌ته‌وه‌و گه‌شه‌ى كردوه‌و پێشكه‌وتوه‌‌و چه‌ندین پڕۆژه‌ى وه‌كو به‌نداوه‌كانى دوكان‌و ده‌ربه‌ندیخان‌و كارگه‌ى چیمهنتۆو جگه‌ره‌و ئه‌و شتانه دامه‌زراون، به‌ڵام كۆى ئه‌و كارگانه‌ش كه دامه‌زراون، كارگه‌ى ده‌وڵه‌تى بوون، یه‌كسه‌ر له‌سه‌ر سیسته‌مى دامه‌زراندن كاریان كردوه، واته موچه‌ى هه‌بوه ئه‌گه‌ر كارگه‌كه‌ش كارى نه‌كردبێت. ئه‌و وتى “ئه‌مه له‌ئه‌وروپادا بوونى نه‌بووه، ته‌نانه‌ت له‌به‌شێك له‌كارگه‌كانى موسڵ و به‌غداش كار به‌م سیسته‌مه نه‌كراوه كه ئه‌هلى بون، به‌ڵام كه خۆماڵى كردن ده‌ستیپێكردوه ئه‌مانه هیچیان نه‌ماوه”.
ناوبراو جه‌غت له‌وه ده‌كات كه بۆ ئه‌وه‌ى هه‌رێمى كوردستان له‌ڕووى ئابورییه‌وه پێشبكه‌وێت‌و گه‌شه بكات، پێویسته كه‌رتى تایبه‌ت به‌هێز بكرێت له‌ڕێگه‌ى كه‌ڵه‌كه بوونى سه‌رمایه‌وه بۆ ئه‌وه‌ى جارێكى تر ئه‌و كاره‌سات‌و قه‌یرانه رونه‌دات كه به‌رۆكى هه‌موو تاكێكى كۆمه‌ڵگاى گرتوه، هه‌ر له‌ده‌وڵه‌مه‌نده‌وه بگره تا ده‌گات به‌هه‌ژار‌و موچه‌خۆرو كاسب‌و دوكانداره‌كان، ئه‌و وتى “پێویسته كه‌رتى تایبه‌ت ده‌رفه‌تى ئه‌وه‌ى بۆ بخوڵقێنرێت كه كه‌ڵه‌كه‌بوونى سه‌رمایه روبدات، سه‌رمایه ئه‌و بڕه پاره‌و شمه‌ك‌و ئامێرانه‌ن كه له‌پرۆسه‌ى به‌رهه‌مهێناندان، نابێت سه‌رمایه‌دار سه‌رمایه‌كه‌ى له‌ژێرزه‌مینه‌كان بئاخنێ‌و جوڵه‌ى پێنه‌كات، چونكه پاره ئه‌و وه‌خته سه‌رمایه‌یه كه وه‌به‌ربهێنرێت، ئه‌و وه‌خته سه‌رمایه‌یه كه كارو به‌رهه‌مهێنانى پێبكرێت”.
وتیشى “ئێمه كه ده‌ڵێیین كه‌ڵه‌بونى سه‌رمایه واته كه‌ڵه‌كه بونى ئه‌و سامانه‌ى كه به‌رهه‌مهێنان‌و وه‌به‌رهێنانى پێده‌كه‌ین، كه‌رتى تایبه‌ت له‌م كه‌ڵه‌كه بوونه مه‌حروم كراوه”.
ناوبراو ئاماژه به‌وه‌ش ده‌كات كه هه‌رچه‌نده له‌م ساڵانه‌ى دواییدا حكومه‌تى هه‌رێم لاف‌و گه‌زاف به‌بازاڕى ئازاده‌وه ده‌دات، به‌ڵام ئه‌مه ته‌نها هه‌ر قسه بوه، ئه‌و وتى “له‌ساڵى 1958ه‌وه تا ئه‌مڕۆ به‌سه‌رده‌مى سه‌دام‌و دواى سه‌دامیشه‌وه ئه‌م وڵاته تووشى نه‌خۆشییه‌ك بوه كه پێده‌وترێت كۆنترۆڵ كردنى ئابورى له‌لایه‌ن ده‌وڵه‌ته‌وه، سه‌رمایه‌داریى ده‌وڵه‌تیمان هه‌یه، كه سه‌رمایه‌دارییه‌كى سه‌قه‌ته‌و به‌شێوه‌یه‌كى كارا ئیش ناكات، كه سوودو زیان ره‌چاو ناكات، ئه‌مه‌ش ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ئه‌و سامانه موفته به‌لاشه‌ى كه پێوه‌ى هیلاك نابێت‌و ناوى نه‌وته، گرفت‌و كێشه‌كه‌ش نه‌وت خۆى نییه، سیاسه‌تى ئیداره‌ى نه‌وتیى هه‌ڵه‌یه، به‌رهه‌مهێنانى نه‌وت هه‌ڵه‌یه، هه‌موو ئه‌مانه‌ش وایانكردوه كه كه‌رتى تایبه‌ت لاواز بێت”.
ئه‌و پێیوایه گرفته‌كه له‌وه‌دایه له‌ڕووى مێژووییه‌وه كه‌رتى تایبه‌ت به‌شێوه‌یه‌كى سروشتى گه‌شه‌ى نه‌كردوه‌و ره‌گوریشه‌یه‌كى مێژوویى دورودرێژى نییه، د.كامه‌ران وتى “ئه‌وروپا له‌سه‌ده‌ى شانزه‌هه‌مه‌وه كه سه‌رمایه كه‌ڵه‌كه بوه، سه‌رمایه‌یه‌كى بازرگانى بوه له‌ژێر كاریگه‌رى دۆزینه‌وه‌ى جوگرافیادا، به‌ڵام كوردستان‌و رۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست هه‌رچه‌نده به‌گشتى له‌سه‌رده‌مى عه‌باسییه‌وه خاوه‌نى بازرگان‌و بازرگانى بوین، سه‌رمایه‌دارییى نه‌خوڵقاوه، بۆچى؟ پرسیاره‌كه ئه‌وه‌یه، كه بۆچى لاى ئێمه سه‌رمایه‌داریى وه‌ك سیسته‌م نه‌هاته ئاراوه یان وه‌ك شێوازێكى به‌رهه‌مهێنان؟ دوو شت زۆر گرنگه بۆ گه‌شه‌ى سه‌رمایه‌داریى، یه‌كه‌میان دابه‌شكردنى كارو دووه‌میان پرۆسه‌ى گۆڕینى كه‌ره‌سه‌ى خاو، له‌سه‌ر ئه‌و دو بنه‌مایه له‌گه‌ڵ بوونى بازاڕێكى جیهاندا، گه‌شه به‌سه‌رمایه‌داریى ده‌ده‌ن، ئێمه نه‌ك هه‌ر بازاڕێكى جیهانیمان نه‌بووه، به‌ڵكو هه‌موو پرۆسه‌ى به‌رهه‌مهێنانمان ته‌نها بۆ خۆبژێویى بووه”.
وتیشى “راسته ئێمه بازرگانێكى وه‌ك كه‌ریمى عه‌له‌كه‌و چه‌ندانى هاوشێوه‌ى ترمان هه‌بوه، به‌ڵام به‌راورد به‌بازرگانى ئه‌و سه‌رده‌مه‌ى جیهان، ئه‌مانه بازرگانى بازاڕێكى سنوردارى سیسته‌مى ده‌ره‌به‌گایه‌تى بون كه له‌شارى سلێمانى هاتوه‌ته ئاراوه ، پێشتریش میرنشینى بابان نه‌یتوانیوه ئابورى پێشبحات، بونیاده ئابورییه‌كان به‌وشێوه پێشكه‌وتوو نه‌بوون، هیچ جۆره پسپۆڕى‌و دابه‌شكردنێكى كار نه‌بوه، كاركردن له‌سه‌ر بنه‌ماى میراتیی بوه، ئه‌م پیاوه جۆڵایه ئیتر ده‌بێت كوڕه‌كه‌شى هه‌ر جۆڵا بێت، كوڕه‌كه‌ى دواى ئه‌میش كه له‌دایكده‌بێت جۆڵا ده‌بێت، كه‌سى تر بۆى نه‌بوه ببێت به‌جۆڵا، ئاسنگهرو پیشه‌كانى تریش هه‌روه‌ها، به‌ڵام له‌سه‌ده‌ى هه‌ژده‌هه‌مه‌وه له‌ئه‌وروپادا ئه‌م بونیادى ئیشكردنه تێكشكێندراوه، هه‌موو كه‌س بۆى هه‌یه جۆڵا بێت هه‌موو كه‌س بۆى هه‌یه ئاسنگهرو په‌رله‌مانتار بێت، ئێمه نه‌شمانتوانیوه له‌پیشه‌گه‌رییه‌شدا پێشبكه‌وین”.
د.كامه‌ران هۆكارى به‌شێكى گه‌وره‌ى ئه‌م دواكه‌وتووییه‌ى كه‌رتى تایبه‌ت ده‌گه‌ڕێنێته‌وه بۆ ئه‌وه‌ى كوردستان شار‌و بازاڕى گه‌وره‌ى نه‌بووه، ئه‌و وتى “ئه‌و بازاڕانانه‌ى هه‌مانبوون، بازاڕى به‌رته‌سك‌و یچكۆله بوون، بازاڕى ناوخۆیى بوون‌و ته‌نها له‌روبه‌رێكى جوگرافى زۆر بچوكدا بوون بۆ ئاڵوگۆڕ كردنى ئه‌و شمه‌كانه‌ى كه جوتیارێك‌و پیشه‌گه‌رێك پێویستییه‌كانى یه‌كتر پڕ بكه‌نه‌وه، به‌و پاره زۆر كه‌مه‌ى له‌بازاڕدا بوونى هه‌بووه”.
ناوبراو جه‌غت له‌وه‌ش ده‌كات كه كه‌رتى تایبه‌ت له‌هه‌رێمى كوردستاندا به‌هێز نابێت هه‌تا حكومه‌ت خاوه‌نى نه‌وت بێت، ئه‌و وتى “به‌رهه‌مهێنان له‌سایه‌ى بازاڕى ئه‌مڕۆى جیهانیدا پێویستى به‌كێبڕكێیه‌كى گه‌وره‌یه، پێویسته سه‌رمایه‌دارى كورد تێبگا‌و سه‌رمایه‌ى بیانى بهێنێت‌و وه‌به‌رهێنانى پێبكات، حكومه‌تیش له‌و بواره‌دا ته‌نها چاودێر بێت، نه‌ك به‌رهه‌مهێن‌و ده‌ست بكێشێته‌وه له‌هه‌ندێك بوارى ئابورییدا”.
وتیشى “هه‌رچه‌نده زه‌حمه‌ته ده‌ستبكێشێته‌وه له‌به‌رئه‌وه‌ى خاوه‌نى نه‌وته، به‌ڵام پێویسته له‌پڕۆژه‌ى بچوك‌و مام ناوه‌ندا ده‌ستبكێشێته‌وه ، ته‌نانه‌ت له‌هه‌ندبَك پڕۆژه‌ى ستراتیجى گه‌وره‌ش، به‌سه‌رنجدان له‌وه‌ى كه ئێستا چه‌ندین كارگه‌ى چیمهنتۆو ئاسن توانه‌وه‌مان هه‌ن توانایان باشه‌و پێداویستییه‌كانى ناوخۆ دابین ده‌كه‌ن له‌سلێمانى‌و هه‌ولێریش سه‌ركه‌وتوو بوون. بلۆك‌و كه‌لوپه‌لى بیناسازى له‌پشده‌ریش به‌هه‌مانشێوه”.
Kurdish