جێنیفەر كوولیدج، بەڕێوبەری كۆمپانیای CMX Caspian & Gulf Consultants LTD”كوردستان لە غازدا دەتوانێ ببێتە ركابەری رووسیا و ئێران و ئازەربایجان”
سەعد سەعدوڵڵا، راوێژكار لە وەزارەتی سامانە سرووشتییەكان:
غازمان لە ناوخۆ زیادبێ هەناردەی دەكەین
د. فریدبێرت فلوگەر، بەڕێوەبەری كۆمپانیای فلوگەری نێودەوڵەتی:
توركیا برسییە بۆ غازی كوردستان
سیمۆن هیندرسۆن، پسپۆڕ لە ئەنیستیتۆی واشنتن بۆ كاروباری رۆژهەڵاتی نێوەڕاست:
ئەمریكا رازی نابێ هەولێر و ئەنقەرە بەبێ بەغدا رێكبكەون
رۆز ویڵسۆن، باڵیۆزی پێشووی ئەمریكا لە توركیا:
هێشتا واشنتن بەتەواوی نەگۆڕاوە
ولادیمێر ڤان ویلخنبێرخ
كۆنفرانسە نەوتییەكەی هەفتەی رابردوو لە هەولێر توانیی پسپۆڕان، راوێژكاران و نوێنەرانی گەورەترین كۆمپانیا نەوتییەكانی جیهان لەگەڵ بەرپرسانی خاوەن بڕیاری ناوچەكە بەیەكەوە كۆبكاتەوە. د. ئالیریۆ پارا، وەزیری پێشووی نەوت لە فەنزوێللا، ناوی لە هەولێری پایتەختی كوردستان ناوە “پایتەختی جیهان بۆ نەوت دۆزینەوە”، بەڵام حكومەتی هەرێمی كوردستان دەیەوێ لە قۆناخی دۆزینەوەوە بەرەو قۆناخی هەناردەكردنی سەرچاوە سرووشتییەكانی لەڕێگەی توركیاوە بڕوات. هەرچەندە رەنگە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا پشتیوانی لەو بیرۆكەیە نەكات.
بەپێی راپۆرتێكی بڵاوكراوە لەلایەن ستراتفۆردەوە، كە كۆمپانیایەكی بەنێوبانگی هەواڵگرییە، كاتێك قسە دێتە سەر سەرچاوە سرووشتییەكانی عێراق، پرسیاری سەرەكی ئەوەیە “ئایا كاردانەوەی كۆمپانیاكانی تایبەت بە وزە چی دەبێت بەرامبەر هەڵسوكەوتەكانی بەغدا، هەروەها توركیا لە مامەڵەكردنی راستەوخۆیدا لە بواری نەوت لەگەڵ حكومەتی هەرێمی كوردستان تاوەكو كوێ دەڕوات؟”.
پێداویستی ناوخۆیی
بە پلەی یەكەم دێت
نێچیرڤان بارزانی، سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان، لە گوتارەكەیدا لە مەراسیمی كردنەوەی كۆنفرانسەكەی هەولێر ئاماژەی بە پلانەكانی حكومەتەكەی بۆ هەناردەكردنی نەوت و غاز لەڕێگەی توركیاوە كرد، هەرچەندە ئەوە روونە كە بەغدا دژی ئەو بیرۆكەیەیە: “نەوت و غازی هەرێمی كوردستان رێگەی خۆی بۆ بازاڕەكانی جیهان دەدۆزێتەوە. پلانەكانمان بۆ راكێشانی بۆڕییەكانی گواستنەوە بەردەوام دەبن”. بەڵام گوتیشی: “بەڵام با كەس ئەم سیاسەتە وەك هەڕەشە بۆ سەر یەكێتی خاكی عێراق یان تێپەڕاندنی سنووری دەسەڵاتەكانمان لێكنەداتەوە”.
سەرۆك وەزیرانی كوردستان بەردەوامبوو و گوتی: “پلانەكانمان بۆ دابینكردنی نەوت و غاز و گازوایل بۆ ناوەوەی هەرێمی كوردستان لە قۆناخی جێبەجێكردندان، تاوەكو ئەوەی پێویستە بۆ خەڵكی كوردستان دابینی بكەین و چیدیكە نیگەران نەبین لەو هەڕەشانەی دەكرێن بۆ بڕینی ئەو سەرچاوە سرووشتییانەی پێویستمانن”.
سەعد سەعدوڵڵا، راوێژكاری وەزارەتی سامانە سرووشتییەكان، لە كۆنفرانسەكەدا باسی ئەوەیكرد كە حكومەتەكەی دەیەوێ پێویستییەكانی نەوت و غازی توركیا دابین بكات: “كێڵگە غازییەكانی كوردستان بەشێوەیەكی ستراتیژییانەی ئەوتۆ هەڵكەوتوون كە دەتوانن لەنێو بازاڕی توركیادا بكەونە كێبڕكێوە. پلانەكە ئەوەیە كە غازی پێویست بۆ وێستگەیەكی كارەبا لە نزیك سیلۆپی دابین بكرێت، لەبەرامبەریشدا كارەبا بدرێتەوە بە تۆڕی كارەبای عێراق”.
“توركیا برسیی غازە “
د. فریدبێرت فلوگەر، بەڕێوەبەری كۆمپانیای فلوگەری نێودەوڵەتی، گوتی: “باسی ئەوەمانكرد كە ساڵی 2015 یەكەمین بۆڕی گواستنەوەی نەوت بڕواتە دەرەوەی كوردستان. پێموایە ئەمە شتێكی مێژووییە كە غاز لە شوێنێكدا دەدۆزینەوە و وڵاتێكیش لەتەنیشتی هەیە كە برسییە بۆ ئەو غازە. ئەو وڵاتە توركیایە، گرنگ نییە خەڵكی دیكە چۆن بیردەكاتەوە، بەڵام ئەمە چانسێكی گەورەیە”.
پسپۆڕان پێیانوایە توركیا تاكە رێگەیە هەم بۆ هەرێمی كوردستان و هەم بۆ عێراق تاوەكو بگەنە بازاڕەكانی جیهان. توركیا پێویستی بە غازی زۆرترە بۆئەوەی ئابوورییەكەی بەرەوپێش بڕوات. هەروەها كێشەی كەمهێنانی هەیە لە بودجەدا، كە هۆكارەكەی كەمهێنانی غازە لەو وڵاتەدا. بەپێی راپۆرتێكی ساڵی 2010، دەربارەی كاریگەریی وزە كە لەلایەن كۆڕبەندی كاریگەریی ئابوورییەوە بڵاوكراوەتەوە، توركیا 97%ی غازی پێویستە و 93%ی نەوتەكەی لە دەرەوەڕا دەهێنێت.
دانپێدانانی توركیا پەیوەستە بە شێوازی پارەدانەكەوە
بەپێی قسەی شوان زولال، كە پسپۆڕێكی كوردی دانیشتووی لەندەنە و كاری راوێژكاری دەكات لە بواری ریسكە سیاسییەكاندا، ئەڵتەرناتیڤەكانی توركیا بۆ عێراق بۆ هەناردەكردنی غاز و نەوتەكەی سووریای شەڕتێكەوتوو یان ئوردنە. شوان پێیوایە زەحمەتە بەم زووانە رێككەوتنێكی عێراقی-توركی بكرێت بۆ هەناردەكردنی نەوت و غاز، “چونكە پەیوەندییەكانی عێراق و توركیا باش نین”.
زولال دەڵێ دڵنیایە لەوەی كە لە چەند ساڵی داهاتوودا هەرێمی كوردستان غاز هەناردەی بازاڕەكانی توركیا دەكات: “ئەمە هەمووی بەستراوەتەوە بەوەوە كە توركیا بڕیاربدات دان بە كوردستان دابنێ و وەك قەوارەیەك قبوڵی بكات بۆئەوەی مامەڵەی لەگەڵ بكات، چونكە ئەگەر پارەی نارد بۆ هەرێمی كوردستان دان بە سەروەری كوردستان دادەنێت. ئەمە بەستراوەتەوە بەشێوازی پارەدانەكە. دەكرێ ئەمە پلانی بۆ دانرابێ و تەنیا پێویستی بە حیسابداران بێت بۆئەوەی بیكەنە كردەوە”.
تۆنی هایوار، بەڕێوەبەری كۆمپانیای بەریتانی-توركیی گەنەل ئێنێرژی، لە كۆنفرانسەكەدا گوتی: “غاز دەبێتە قۆناخی دووەم بۆ گەشەپێدانی سەرچاوە سرووشتییەكانی هەرێمی كوردستانی عێراق”. هایوارد دەڵێ هەرێمی كوردستان دەتوانێ تەنیا ئێستا “20%ی پێداویستیی غازی توركیا دابین بكات، ئەمەش تەنیا سەرەتاكەیە..”.
“تەحەدای گەورە دەستپێكردنەكەیە”
د. سەلاحەدین جیمەن، جێگری وەزیری وزەی توركیا، لە گوتارەكەیدا باسی پەیوەندییەكانی توركیا و حكومەتی هەرێمی كوردستانی كرد: “هاریكاری نێوانمان بۆ گواستنەوەی نەوت و غاز بۆ بازاڕەكانی جیهان پەیوەندییەكانمان بەهێزتر دەكات. ئەوەی بازاڕی وزە زۆرتر لە هەر شتێك پێویستی پێیەتی بازاڕی ئازاد، شەفافیەت و گەیاندنی دوور لە مەترسیی نەوت و غازە. لەو چوارچێوەیەدا ئامادەبوونی هەرێمی كوردستان بۆ گەیاندنی سەرچاوە سرووشتییەكان بە بازاڕەكانی جیهان وەكو هەناسەدانێك وایە بۆ ئەو بازاڕە”.
سەرەڕای ئەو خۆشبینییە، جۆن رۆبەرتس، پسپۆڕی بواری ئاسایشی وزە، بە (رووداو)ی راگەیاند كە تەحەدای گەورە بۆ هەناردەكردنی غاز و گەیاندنی بەودیوی سنوورەكانی هەرێمی كوردستان، پەیوەستە بەوەوە كە “دەبێ رێككەوتنێك لەنێوان هەولێر و بەغدادا هەبێت”. ئەو پسپۆڕە پێیوایە رێككەوتنی نێوان ئەنقەرە و هەولێر دەتوانێ لەڕووی سیاسییەوە كێشەخوڵقێن بێت: “وابیردەكەمەوە كە زۆربەی ئەو كۆمپانیایانەی لە باكووری عێراق (هەرێمی كوردستان) كاردەكەن، حەزیان لێیە حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی فیدراڵیی عێراق رێكبكەون. چونكە ئەگەر رێككەوتنێكی واهەبێت، كاركردنیان زۆر ئاسانتر دەبێت. ئەی ئەگەر رێككەوتن نەبێت؟ دەكرێ هەولێر بەردەوامبێ لەگەڵ ئەنقەرە؟ بێگومان ئەوە دەكرێ و دەشتوانێ هێڵی گواستنەوەی وزەی تایبەت بەخۆی هەبێت، بەڵام ئەمە كێشەی سیاسی بۆ هەولێر بەدوای خۆیدا دەهێنێت”.
بەڕێوەبەری كۆمپانیایەكی رۆژئاوایی لە كوردستان بە (رووداو)ی راگەیاند كە كۆمپانیاكەی ئەوان پێیخۆشترە هەولێر و بەغدا رێككەوتنێك لەنێوانیاندا هەبێ “چونكە ئەوە وادەكات بەشێوەیەكی ئاسانتر پارەكانمان بدرێن”. ئەو بەڕێوەبەرە پێیوابوو “راستە ئەمە ئارەزووی ئێمەیە، بەڵام هێندەی لێكدانەوەمان بۆ كردووە ئەمە روونادات”.
جۆن رۆبەرتس دەڵێ دەركەوتووە كە حكومەتی هەرێمی كوردستان یەكەمجار بڕێكی كەم غاز دەنێرێتە دەرەوە و بەدوایدا دەست بە هەناردەكردنی زۆر دەكات: “پێدەچێ حكومەتی هەرێمی كوردستان بیەوێ سەرەتا تەنیا ئەوەی لەلا مەبەست بێت كە بیسەلمێنێ دەتوانێ غاز هەناردە بكات”. رۆبەرتس پێیوایە ئەو هێڵە بچووكەی بۆ گواستنەوەی غاز لە دهۆك هەیە و بەرەو توركیا دەڕوات، دەتوانێ سەرەتایەكی باش بێ بۆ هەناردەكردنی بڕێكی كەمی غاز. بەڵام ئەگەر هەرێمی كوردستان بیەوێ غازی زۆرتر بنێرێت، پێویستی بە وەبەرهێنانی زۆرترە لەو بوارەدا: “قسە لەسەر راكێشانی هێڵێكی 1000 كیلۆمەترییە بۆئەوەی غاز لە باكووری عێراقەوە بگاتە ناوەوەی توركیا، بۆنموونە بگاتە سیڤاس”.
سەرۆكی گرووپی كار: ئەو هێڵەی ئێستا دروستدەكرێ بۆ گواستنەوەی ناوخۆییە
باز كەریم، سەرۆكی گرووپی كار، كە كۆمپانیایەكی گەورەی بواری وزەیە لە كوردستان و كاری دانانی هێڵی گواستنەوەی وزە دەكات، گوتی ئێستا كوردستان توانای هەناردەكردنی نییە، بەڵام دەكرێ وابكرێت كە ئەو توانایە دروستبێت: “ئەو هێڵی گواستنەوەی غازەی كار لەسەر دروستكردنی دەكرێت بۆ بەكارهێنانی ناوخۆییە. ئەوە دەڕواتە دهۆك كە نزیكە لە سنووری توركیاوە، بەڵام هەر لە ناوەوەی كوردستاندایە و لەوێ وێستگەیەكی كارەبای لێیە، غازەكە دەڕواتە ئەوێ. پێموایە ئەو غازەی ئێستا بەرهەمی دەهێنین، كەمترە لەوەی بۆ بەرهەمهێنانی كارەبا پێویستمانە. كەواتە غازەكە بۆ بەكارهێنانی ناوخۆیە و كارەبای پێ بەرهەمدەهێندرێت”.
جێنیفەر كوولیدج، بەڕێوبەری كۆمپانیای CMX Caspian & Gulf Consultants LTD، دەڵێ راستە حكومەتی هەرێمی كوردستان كار لەسەر دابینكردنی غاز بۆ بەرهەمهێنانی كارەبای ناوخۆ دەكات، بەڵام كاتێك ئەمە تەواوبوو و هێڵەكانی گواستنەوەش ئامادەبوون: “هەلی ئایندەیی هەن بۆ كوردستان بۆئەوەی لە بازاڕی توركیادا ركابەری لەگەڵ رووسیا و ئازەربایجان و ئێراندا بكات. توركیا هەوڵدەدات هەموو توانای خۆی بەكاربێنێ بۆ ئەوەی غازی كوردستان لەجیاتی ئەوروپا هەر لەناو توركیادا بمێنێتەوە. ئەگەر نرخی غازی كوردستان زۆر لە خوارەوە بێت لە توركیادا، ئەوكات بوار بۆ ناردنی ئەو غازە بۆ ئەوروپا نامێنێتەوە”.
دۆناڵد مەكدۆناڵد، سەرۆكی كۆمپانیای شێڤرۆنی ئەمریكی پێی سەیربوو كە تائێستا هێڵەكانی گواستنەوەی غاز لە كوردستانەوە بۆ دەرەوە بوونیان نییە: “هەرچەندە ئەمە پەیوەندی بەوەوە هەیە كە چەند غاز لە كوردستان دەدۆزرێتەوە”. سەعد سەعدوڵلا دوێنێ دوای نیوەڕۆ گوتی حكومەتەكەی بە پلەی یەكەم بۆ بەرهەمهێنانی غاز چاوی لە دابینكردنی پێداویستییە ناوخۆییەكانە. ئەوەی لە ناوخۆدا بەكارینەهێنن، بۆ هەناردەكردن بەكاریدەهێنن”.
ئەمریكا دەڵێ چی؟
رۆز ویڵسۆن، باڵیۆزی پێشووی ئەمریكا لە توركیا، یەكێكبوو لە میوانەكانی كۆنفرانسەكە. ئەویش باسی كێشەی نەبوونی هێڵی رێكوپێكی گواستنەوەی نەوت و غازی كوردستان و كێشەی پارەدان بە كۆمپانیاكان و ئاستەنگە سیاسییەكانی كرد. یەكێك لەو ئاستەنگانە مەسەلەی پشتیوانینەكردنی ئەمریكایە لەوەی كە ئەنقەرە و هەولێر بەبێ گەڕانەوە بۆ بەغدا دەست بە مامەڵەی راستەوخۆ بكەن لە بواری وزەدا. ویڵسۆن پێیوایە “ئەمریكا دەترسێ لەوەی كە ئەمە ببێتە هۆی دروستكردنی مەترسی لەسەر یەكپارچەیی خاكی عێراق، هەرچەندە هەستدەكەم ئەو روانینە خەریكە دەگۆڕێت، بەڵام هێشتا واشنتن بەتەواوی نەگۆڕاوە”.
سیمۆن هیندرسۆن، پسپۆڕ لە ئەنیستیتۆی واشنتن بۆ كاروباری رۆژهەڵاتی نێوەڕاست، پێیوایە ئەمریكا رازی نابێ بە رێككەوتنی ئەنقەرە و هەولێر و گوشار دەخاتە سەر هەولێریش بۆئەوەی كارەكانی لەڕێگەی بەغداوە رێكبخات: “ئەمە بۆئەوەیە تاوەكو ئەمریكا بە بەغدا بڵێ كورد تەنیا بە گوشاری ئێمە كۆنترۆڵدەكرێن، بەڵام ئێوەش دەبێ لەبەرامبەردا دەستكراوەیی زۆرتر بدەنە كوردەكان و هەموو لایەنێكی ژیان لە وڵاتدا بۆخۆتان كۆنترۆڵ نەكەن. ئەوكات هەموولا قازانج دەكەن و عێراقیش بە یەكگرتوویی دەمێنێتەوە”.
سەرەڕای ئەو قسانەش، كەسێكی وەك بێن فان هێوفڵ، كە سەرنووسەری ماڵپەڕی تایبەتمەندی Iraq Oil Reportە، بە (رووداو)ی گوت هەرچەندە توركیا یەكێكە لە ئابوورییە هەرە خێرا گەشەسەندووەكانی جیهان و پێویستی زۆری بە غازە: “كەچی دەبێ ئەوەمان لەبەرچاوبێ كە رێگری بەردەم توركیا بۆ هاوردەكردنی غاز لە هەرێمی كوردستانەوە، جگە لە گوشارەكانی بەغدا، دەوڵەتانی ناوچەكە و ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاشە”. بەڵام فان هێوفڵ پێیوایە “ئەگەر توركیا هەستبكات توانای یاریكردنی هەیە بە ریسكە جیۆپۆڵیتیكییەكانی ناوچەكە، ئەوكات ئەو ئاستەنگانەی باسمانكردن هیچ نین و غاز لە كوردستانەوە هاوردە دەكات”.
سەرچاوە: روداو
Kurdish