ژێرخانی ئابووری موسڵ

دووەم گەورەترین شاری عێراق كە زیاتر لە دوو ساڵە لەژێر دەستی داعشدایە و ئێستا چاوی هەموو دونیای لەسەرە بۆ دەرهێنانی لەدەستی ئەو گرووپە، سەرچاوەیەكی سەرەكی دابینكردنی نانی عێراق بوو. شارەزایەكی ئابووریش دەڵێت مووسڵ سامانێكی سروشتیی زۆر گەورەی تێدایە.

پارێزگای نەینەوا لە رووی ئابوورییەوە پێگەیەكی بەهێزی هەیە و دەوڵەمەندە بە سامانی سروشتی و بەپیتی خاكەكەی، هاوكات لە ساڵانی رابردوودا یەكێكە بووە لە گرنگترین ناوچە پیشەسازییەكانی عێراق.

600 ملیۆن تۆن كبریت

د.بێوار خنسی، راوێژكاری ئابووریی ئاژانسی پاراستنی ئاسایشی كوردستان دەڵێت “مووسڵ لە رووی زەویناسیەوە، كۆمەڵێك ماددەی سروشتیی تێدایە كە لە عێراق دەگمەنن”.

خنسی ئاماژەی بەو ماددە سروشتییانە كرد وتی “لە نەینەوا كێڵگەیەكی بەرهەمهێنانی كبریت هەیە بە ناوی كێڵگەی كبریتی میشراق كە ساڵانە توانای بەرهەمهێنانی یەك ملیۆن تۆن كبریتی هەیە، یەدەگی كبریتیش لەو ناوچەیە نزیكەی 600 ملیۆن تۆنە، بەها ئابوورییەكەشی بە 10 ملیار دۆلار دەخەمڵێنرێ”.

كبریت لە چەندین جۆری پیشەسازیدا بەكاردەهێنرێ‌، یەكێك لەوانە پیشەسازیی تەقەمەنییە. چەكدارانی داعش لە زۆربەی هێرشەكانیاندا ماددەی كبریتیان بەكارهێناوە وەك ماددەیەكی ژەهراوی، كە بەرهەمی كێڵگەی كبریتی میشراق بووە و لە كۆگاكان هەڵگیرابوون. بەشێك لەو كۆگایانە لەلایەن فڕۆكەكانی هاوپەیمانانەوە خاپووركراون.

سامانێكی دیكەی پارێزگای نەینەوا بەردە. خنسی دەڵێت “لە نەینەوا بەردی بە نرخ و دەگمەن زۆرە، زۆربەی بەردەكانی حەلان، مەڕمەڕ، سیرامیك و بەردی كاربۆنی لە ناوچە دەشتاییەكانی پارێزگای نەینەوا هەیە”. بە گوتەی ئەو شارەزایە، باشترین جۆری بەردی حەلان لە قەزای شنگالە.

جگە لەو سامانە سروشتیانە پارێزگای نەینەوا دەوڵەمەندە بە ئاوی كانزایی كە زۆركات وەك چارەسەری پزیشكی سوودی لێوەرگیراوە و گەشتیاری تایبەت بە خۆی هەبووە لەوانەش ئاوی حەمام عەلیل.

1000 كارگەی بلۆك و چیمەنتۆی تێدایە

جگە لەو كەرتانە لە رووی پیشەسازییەوە پارێزگای مووسڵ هەزاران كارگەی گرنگی تێدایە كە لە كەرتەكانی بیناسازی و خۆراك و سامانی سروشتی و ئەلیكترۆنی و … پێكهاتوون.

لە پارێزگای نەینەوا زیاتر لە هەزار كارگەی بلۆك و چیمەنتۆ هەیە و پێداویستی بەشێك لە پارێزگاكانی دیكەی عێراقیش بە چیمەنتۆ و بلۆك لەلایەن پارێزگای نەینەواوە دابین دەكرا.

جگە لەوانە مووسڵ یەكێك لە گەورەترین كارگەكانی شەكری هەیە كە هەر لە سنوری ئەو پارێزگایەش چەوەندەری پێویستی بۆ دابین دەكرێت.

22 كێڵگەی نەوت و غازی تێدایە

پارێزگای نەینەوا ناوچەیەكی دەوڵەمەندە بە سامانی نەوت و گاز، بەپێی زانیارییەكانی سەرچاوەیەكی باڵا لە دەستەی نەوتی پارێزگاکە، نەینەوا 22 كێڵگەی نەوت و گازی تێدایە كە بەشێكیان دۆزراونەتەوە و كاری تێدا دەكرێت، بەشێكی دیكەش تەنیا كاری گەڕان و پشكنینی بۆ كراوە، بەشێكی زۆری ئەو ناوچە نەوتییانە دەكەوێتە ناوچە كوردییەكان.

بەپێی قسەكانی ئەو سەرچاوەی دەستەی نەوتی نەینەوا، حەوت كێڵگەی نەوتی بەرهەمهێنەر هەیە كە سێ كێڵگەیان لە ژێر كۆنتڕۆڵی هێزەكانی پێشمەرگەیە، ئەوانیش كێڵگەی بەتمە كە رۆژانە 1000 بەرمیل نەوت بەرهەمدێنێ‌. كێڵگەی عەین زالە رۆژانە 5 هەزار بەرمیل، كێڵگەی نەوتی سوفەییەش رۆژانە 4 هەزار بەرمیل نەوت بەرهەمی هەیە.

بەر لە هاتنی داعش نەوتی ئەو سێ كێڵگەیە بەشێكی بۆ پاڵاوگەی كەسكێ و بەشێكی دیكەی لە رێگای بۆڕی نەوتی كەركووك – جەیهان، هەناردەی بەندەری جەیهان دەكرا.

چوار كێڵگە نەوتییە بەرهەمهێنەرەكەی دیكە دەكەونە سنوری ناوچەی گەیارە، بریتین لە كێڵگەكانی گەیارە، نەجمە، قەسەب و باجەوان، توانای بەرهەمهێنانی ئەو كێڵگانە رۆژانە 20 هەزار بەرمیلە، لە چەند مانگی رابردوودا ئەو كێڵگانە لە ژێر دەستی داعش دەرهێندران.

بەپێی زانیارییەكانی وەزارەتی نەوتی عێراق پرۆسەی گەڕان و پشكنین لە هەریەكە لە كێڵگەكانی عەلان، ئیبراهیم، ساسان و عەتشانە كراون و ئامادەن بۆ ئەوەی بیری نەوتیان تێدا هەڵبكەندرێت.

سەرچاوەكەی دەستەی نەوتی نەینەوا ئاشكرایكرد لە سنووری قەزای شنگال كێڵگەیەكی گازی دۆزراوەتەوە. لە ساڵی 2012 پرۆسەی گەڕان و پشكنینی بۆ كراوە، بەڵام تاوەكو ئێستا نەدراوەتە هیچ كۆمپانیایەك وەبەرهێنانی تێدا بكات.

لە سنووری نەینەوا دوو پاڵاوگەی گەورە هەیە، پاڵاوگەی گەیارە و كەسكێ‌، كە هەر یەكەیان رۆژانە توانای پاڵاوتنی 10 هەزار بەرمیل نەوتی هەیە. پێشتر ئەو دوو پاڵاوگەیە سەرچاوەی سەرەكی دابینكردنی سووتەمەنی بوون بۆ داعش.

45%ی گەنمی عێراق لە مووسڵ بوو

بەپێی داتاكانی وەزارەتی كشتوكاڵی عێراق، رووبەری پارێزگای نەینەوا 12 ملیۆن و 878 هەزار و 581 دۆنمە، كە زیاتر لە 50%ی زەویی كشتوكاڵییە.

پارێزگای مووسڵ بە چاندنی بەرهەمی دانەوێڵە و بەرهەمە پاقلەمەنییەكان ناسراوە، 45%ی كۆی بەرهەمی گەنمی عێراق لە سنووری پارێزگای نەینەوا بەرهەمدێت. هەر لەبەر ئەوەشە ئەو پارێزگایە بە سەرچاوەی دابینكردنی نانی عێراق ناسراوە. بەڵام لە دوای هاتنی داعش سەرجەم سێكتەرە ئابوورییەكانی ئەو پارێزگایە پەكی كەوت و نەتواندراوە سوودی لێوەربگیرێ‌.

سەرەڕای گرنگی پێگەی ئابووریی مووسڵ، بەڵام ئەو پارێزگایە بەبێ باشووری كوردستان ناتوانێت سوودێكی ئەوتۆ لەو پێگە ئابوورییەی ببینێ. بەهۆی ئەوەی كوردستان سەرەكیترین و گەورەترین بازاڕە بۆ ساغبوونەوەی بەرهەم و كاڵاكانی مووسڵ.