لە چەند ساڵی رابردوودا چین وەكوو بەكارهێنەرێكی سەرەكی رۆڵێكی بەرچاوی لە بازاڕەكانی نەوت و وزەی جیهانیدا بینیوە، بەڵام ئەمجارەیان وەكوو بەرهەمهێنەرێكیش سەرنجی جیهانی بۆ لای خۆی راكێشاوە.
چین پێنجەم بەرهەمهێنەری نەوتە لە جیهاندا، بەڵام كێڵگە نەوتییەكانی ئەم وڵاتە خەریكە وشك دەبن و تێچوونی دەرهێنانی نەوتەكەیان بەرزتر دەبێتەوە. كۆمپانیا سەرەكییەكانی ئەم وڵاتە لەم قۆناغەدا بڕیاریان داوە نەوتێكی كەمتر دەربهێنن و هەندێك لە شرۆڤەكارانی بەرهەمهێنانی نەوتیش پێیانوایە چین توانای بەرهەمهێنانی لەمە زیاتری نەماوە.
كۆمپانیای نەوت و پیشەسازی كیمیایی چین كە بە “Sinopec” ناسراوە، هەفتەی پێشوو رایگەیاند كە ئاستی بەرهەمهێنانی ئەم كۆمپانیایە لەساڵی 2015دا بە رێژەی 5% دابەزیوە. كۆمپانیای حكومیی “PetroChina”یش كە ركابەری سەرەكیی سینۆپێكە، رایگەیاندووە دەرهێنانی نەوتی ئەم كۆمپانیایە لە نۆ مانگی یەكەمی 2015دا بە رێژەی 1.5% دابەزیوە.
بە گوێرەی راپۆرتی دەزگای (Energy Aspect) نزیكەی 75%ی كۆی بەرهەمهێنانی نەوتی چین لەلایەن ئەم دوو كۆمپانیایەوەیە، كۆمپانیای “Cnooc Ltd.”یش كە سێیەم بەرهەمهێنەری نەوتی چینە، لە راپۆرتێكدا رایگەیاند كە چاوەڕێ دەكەن لە ساڵی 2016دا بەرهەمهێنانی نەوتی ئەم كۆمپانیایە بە رێژەی 5% دابەزێت.
دابەزینی ئاستی بەرهەمهێنانی نەوتی چین دەكرێت هەواڵێكی خۆش بێت بۆ وڵاتانی بەرهەمهێنەری نەوت، لە كاتێكدا چاوەڕێ دەكرێت ئاستی داواكاریی پەكین لەسەر نەوت بە جێگیری بمێنێتەوە، هەروەها لە كاتێكیشدا كە بەهۆی بەرزبوونەوەی ئاستی بەرهەمهێنانی نەوت لە جیهاندا و دابەزینی بەرچاوی ئاستی داواكاری، نرخی نەوت دابەزینی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوە.
پیتەر لی، شرۆڤەكار لە دەزگای توێژینەوەی “BMI” لەبارەی ئاستی بەرهەمهێنانی نەوت لە چین و هەڵوێستی چاوەڕوانكراوی كۆمپانیا چینییەكانی بەرهەمهێنەری نەوت، دەڵێت “چین بەڕوونی دەزانێت ئاستی نەوتی دابەزیوە و هاوردەكردنی نەوت لە بەرهەمهێنانەكەی هەرزانتر دەكەوێت لەسەریان.”
لە چەند مانگی رابردوودا بازاڕەكانی نەوت فۆكسیان لەسەر ئەمریكا، رووسیا و وڵاتانی ئەندامی رێكخراوی هەناردەكاری نەوت (Opec) بووە، بازرگانەكانی نەوتیش چاوەڕێ دەكەن یەكێك لەم سێ لایەنە ئاستی بەرهەمهێنانی خۆی كەم بكاتەوە و یارمەتی بەرزبوونەوەی نرخی نەوت بدات.
لە ماوەی زیاتر لە یەك ساڵی رابردوودا، وڵاتە بەرهەمهێنەرە سەرەكییەكان بە رێژەیەكی یەكجار كەم ئاستی بەرهەمهێنانی رۆژانەی نەوتی خۆیان كەم كردووەتەوە، بەڵام شرۆڤەكارانی بواری پیشەسازیی نەوت پێیانوایە ئاستی دەرهێنانی نەوت لە 2016دا دەشێت بە بڕی رۆژانە 100 بۆ 200 هەزار بەرمیل لە رۆژێكدا دابەزێت.
بەپێی داتاكانی حكومەتی چین، ئاستی دەرهێنانی نەوتی چین لە ساڵی 2015دا ژمارەیەكی پێوانەیی تۆماركردبوو كە هەندێكجار هەتا 4.3 ملیۆن بەرمیل لە یەك رۆژدا بەرز دەبووەوە.
بەرهەمهێنانی نەوتی چین پێشتریش تووشی دابەزین ببوو، بەڵام شارەزایانی بواری نەوت گومانیان هەیە چین بەم زووانە بتوانێت جارێكی دیكە ئاستی بەرهەمهێنانی بەرزبكاتەوە، لەبەر ئەوەی وەبەرهێنان لە بواری كەرتی نەوتی ناوخۆییدا كەمی كردووە. كۆمپانیای Cnooc رایگەیاندووە كە رێژەی خەرجییەكانی لە چاو ساڵی پار 40% كەم دەكاتەوە، لەلایەكی دیكەوە كێڵگە نەوتییەكانی چین زۆر كۆنن، لە كاتێكدا زۆربەیان لە ساڵانی هەشتاكاندا دۆزراونەتەوە و پاراستنیان پارەیەكی زۆری دەوێت.
تێچوونی بەرهەمهێنان لە هەندێك لە كێڵگەكانی چین 40 دۆلار بۆ یەك بەرمیلە، ئەمەش 10 دۆلار لە نرخی هەر بەرمیلێكی نەوت لە بازاڕەكانی جیهاندا زیاترە. گۆردن كوان، شارەزایەكی بواری بەرهەمهێنانی نەوت دەڵێت “لە ژمارەیەكی زۆر لە كێڵگەكان بەرهەمهێنانی نەوت نەك هەر قازانجی نییە، بگرە تێچوونەكەی لە داهاتەكەی زیاترە، ئەمەش دەشێت چین بە قۆناغی دابەزینی بەرهەمهێنانی سەرانسەریدا بەرێت.”
ئاژانسی وزەی جیهانی بە دووری دەزانێت دابەزینی ئاستی بەرهەمهێنانی نەوت لە چین بەس بێت بۆ ئەوەی جارێكی دیكە هاوسەنگی بۆ نرخی نەوت لە بازاڕەكانی جیهاندا بگەڕێنێتەوە، لەبەر ئەوەی چاوەڕێ دەكرێت ئاستی دابینكردنی نەوت لە نیوەی یەكەمی ئەمساڵدا بە رێژەی 1.5 ملیۆن بەرمیل لە رادەی پێویستییەكانی بازاڕ زیاتر بێت.
بەڵام دابەزینی بەرهەمهێنانی نەوتی چین دەشێت كاریگەری لەسەر ئاستی داواكاری لە بازاڕەكانی نەوتی جیهان دابنێت. چاوەڕێ دەكرێت چین بۆ پڕكردنەوەی ئەو دابەزینە، روو لە وڵاتانی دیكەی بەرهەمهێنەری نەوت بكات و بەمەش بەشێك لەو گوشارە لەسەر بازاڕی نەوتی جیهان كەم بكاتەوە كە وڵاتانی بەرهەمهێنەری نەوت دروستیان كردووە.
كۆمپانیای نەوتی نیشتمانیی چین پێشبینی دەكات ئاستی داواكاریی چین لەسەر نەوتی وڵاتانی دیكە هەتا 62% بەرز ببێتەوە. ئەگەرچی لە چەند ساڵی رابردوودا چین پلانی دانابوو پشتبەستن بە نەوتی بیانی كەم بكاتەوە، بەڵام كۆمپانیاكانی بازرگانیی نەوت لەم رەوشەی ئێستادا زیاتر پەنایان بۆ كۆمپانیا بیانییەكانی بواری بەرهەمهێنانی نەوت بردووە.
چاوەڕێ دەكرێت حكومەتی چینیش لە داهاتوودا پێی خراپ نەبێ نەوتی هەرزان لە دەرەوەی چین بكڕێت و نەوتی وڵاتەكەی خۆی پاشەكەوت بكات، ئەگەرچی كۆمەڵێك بەربەستی یاساییشی بۆ ئەو كۆمپانیایانە داناوە كە بە نیازن ئاستی بەرهەمهێنانیان كەم بكەنەوە.
دابەزینی ئاستی گەشەی ئابووریی چین لە پاڵ بەرزبوونەوەی ئاستی بەرهەمهێنان كاریگەریی بەرچاوی لەسەر دابەزینی بەهای نەوت بە رێژەی 75% لە ماوەی یەكساڵ و نیوی رابردوودا هەبووە. ئاژانسی وزەی جیهانی پێشبینی دەكات هەتا ساڵی 2020 بڕی داواكاریی چین لەسەر نەوت زیاتر لە 3 ملیۆن بەرمیل لە رۆژێكدا بەرزببێتەوە. ئەمە جگە لەوەی بە گوێرەی هەمان ئاژانس هەتا ساڵی 2020 ئاستی داواكاریی هیندستان لەسەر نەوت بە رێژەی 2 ملیۆن بەرمیل هەڵكشان بە خۆیەوە ببینێ.
دابەزینی بەرهەمهێنانی نەوت لە چین:
لە 2016دا بڕی بەرهەمهێنانی نەوت لە چین دادەبەزێت و وەبەرهێنانیش لەم كەرتەدا دابەزینی بەرچاو بەخۆیەوە دەبینێ.
بڕی وەبەرهێنانی سێ كۆمپانیای سەرەكیی نەوتی چین، بەرهەمهێنانی نەوتی چین بەپێی ملیۆن بەرمیل لە رۆژێكدا.
چین پێنجەم بەرهەمهێنەری نەوتە لە جیهاندا، بەڵام كێڵگە نەوتییەكانی ئەم وڵاتە خەریكە وشك دەبن و تێچوونی دەرهێنانی نەوتەكەیان بەرزتر دەبێتەوە. كۆمپانیا سەرەكییەكانی ئەم وڵاتە لەم قۆناغەدا بڕیاریان داوە نەوتێكی كەمتر دەربهێنن و هەندێك لە شرۆڤەكارانی بەرهەمهێنانی نەوتیش پێیانوایە چین توانای بەرهەمهێنانی لەمە زیاتری نەماوە.
كۆمپانیای نەوت و پیشەسازی كیمیایی چین كە بە “Sinopec” ناسراوە، هەفتەی پێشوو رایگەیاند كە ئاستی بەرهەمهێنانی ئەم كۆمپانیایە لەساڵی 2015دا بە رێژەی 5% دابەزیوە. كۆمپانیای حكومیی “PetroChina”یش كە ركابەری سەرەكیی سینۆپێكە، رایگەیاندووە دەرهێنانی نەوتی ئەم كۆمپانیایە لە نۆ مانگی یەكەمی 2015دا بە رێژەی 1.5% دابەزیوە.
بە گوێرەی راپۆرتی دەزگای (Energy Aspect) نزیكەی 75%ی كۆی بەرهەمهێنانی نەوتی چین لەلایەن ئەم دوو كۆمپانیایەوەیە، كۆمپانیای “Cnooc Ltd.”یش كە سێیەم بەرهەمهێنەری نەوتی چینە، لە راپۆرتێكدا رایگەیاند كە چاوەڕێ دەكەن لە ساڵی 2016دا بەرهەمهێنانی نەوتی ئەم كۆمپانیایە بە رێژەی 5% دابەزێت.
دابەزینی ئاستی بەرهەمهێنانی نەوتی چین دەكرێت هەواڵێكی خۆش بێت بۆ وڵاتانی بەرهەمهێنەری نەوت، لە كاتێكدا چاوەڕێ دەكرێت ئاستی داواكاریی پەكین لەسەر نەوت بە جێگیری بمێنێتەوە، هەروەها لە كاتێكیشدا كە بەهۆی بەرزبوونەوەی ئاستی بەرهەمهێنانی نەوت لە جیهاندا و دابەزینی بەرچاوی ئاستی داواكاری، نرخی نەوت دابەزینی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوە.
پیتەر لی، شرۆڤەكار لە دەزگای توێژینەوەی “BMI” لەبارەی ئاستی بەرهەمهێنانی نەوت لە چین و هەڵوێستی چاوەڕوانكراوی كۆمپانیا چینییەكانی بەرهەمهێنەری نەوت، دەڵێت “چین بەڕوونی دەزانێت ئاستی نەوتی دابەزیوە و هاوردەكردنی نەوت لە بەرهەمهێنانەكەی هەرزانتر دەكەوێت لەسەریان.”
لە چەند مانگی رابردوودا بازاڕەكانی نەوت فۆكسیان لەسەر ئەمریكا، رووسیا و وڵاتانی ئەندامی رێكخراوی هەناردەكاری نەوت (Opec) بووە، بازرگانەكانی نەوتیش چاوەڕێ دەكەن یەكێك لەم سێ لایەنە ئاستی بەرهەمهێنانی خۆی كەم بكاتەوە و یارمەتی بەرزبوونەوەی نرخی نەوت بدات.
لە ماوەی زیاتر لە یەك ساڵی رابردوودا، وڵاتە بەرهەمهێنەرە سەرەكییەكان بە رێژەیەكی یەكجار كەم ئاستی بەرهەمهێنانی رۆژانەی نەوتی خۆیان كەم كردووەتەوە، بەڵام شرۆڤەكارانی بواری پیشەسازیی نەوت پێیانوایە ئاستی دەرهێنانی نەوت لە 2016دا دەشێت بە بڕی رۆژانە 100 بۆ 200 هەزار بەرمیل لە رۆژێكدا دابەزێت.
بەپێی داتاكانی حكومەتی چین، ئاستی دەرهێنانی نەوتی چین لە ساڵی 2015دا ژمارەیەكی پێوانەیی تۆماركردبوو كە هەندێكجار هەتا 4.3 ملیۆن بەرمیل لە یەك رۆژدا بەرز دەبووەوە.
بەرهەمهێنانی نەوتی چین پێشتریش تووشی دابەزین ببوو، بەڵام شارەزایانی بواری نەوت گومانیان هەیە چین بەم زووانە بتوانێت جارێكی دیكە ئاستی بەرهەمهێنانی بەرزبكاتەوە، لەبەر ئەوەی وەبەرهێنان لە بواری كەرتی نەوتی ناوخۆییدا كەمی كردووە. كۆمپانیای Cnooc رایگەیاندووە كە رێژەی خەرجییەكانی لە چاو ساڵی پار 40% كەم دەكاتەوە، لەلایەكی دیكەوە كێڵگە نەوتییەكانی چین زۆر كۆنن، لە كاتێكدا زۆربەیان لە ساڵانی هەشتاكاندا دۆزراونەتەوە و پاراستنیان پارەیەكی زۆری دەوێت.
تێچوونی بەرهەمهێنان لە هەندێك لە كێڵگەكانی چین 40 دۆلار بۆ یەك بەرمیلە، ئەمەش 10 دۆلار لە نرخی هەر بەرمیلێكی نەوت لە بازاڕەكانی جیهاندا زیاترە. گۆردن كوان، شارەزایەكی بواری بەرهەمهێنانی نەوت دەڵێت “لە ژمارەیەكی زۆر لە كێڵگەكان بەرهەمهێنانی نەوت نەك هەر قازانجی نییە، بگرە تێچوونەكەی لە داهاتەكەی زیاترە، ئەمەش دەشێت چین بە قۆناغی دابەزینی بەرهەمهێنانی سەرانسەریدا بەرێت.”
ئاژانسی وزەی جیهانی بە دووری دەزانێت دابەزینی ئاستی بەرهەمهێنانی نەوت لە چین بەس بێت بۆ ئەوەی جارێكی دیكە هاوسەنگی بۆ نرخی نەوت لە بازاڕەكانی جیهاندا بگەڕێنێتەوە، لەبەر ئەوەی چاوەڕێ دەكرێت ئاستی دابینكردنی نەوت لە نیوەی یەكەمی ئەمساڵدا بە رێژەی 1.5 ملیۆن بەرمیل لە رادەی پێویستییەكانی بازاڕ زیاتر بێت.
بەڵام دابەزینی بەرهەمهێنانی نەوتی چین دەشێت كاریگەری لەسەر ئاستی داواكاری لە بازاڕەكانی نەوتی جیهان دابنێت. چاوەڕێ دەكرێت چین بۆ پڕكردنەوەی ئەو دابەزینە، روو لە وڵاتانی دیكەی بەرهەمهێنەری نەوت بكات و بەمەش بەشێك لەو گوشارە لەسەر بازاڕی نەوتی جیهان كەم بكاتەوە كە وڵاتانی بەرهەمهێنەری نەوت دروستیان كردووە.
كۆمپانیای نەوتی نیشتمانیی چین پێشبینی دەكات ئاستی داواكاریی چین لەسەر نەوتی وڵاتانی دیكە هەتا 62% بەرز ببێتەوە. ئەگەرچی لە چەند ساڵی رابردوودا چین پلانی دانابوو پشتبەستن بە نەوتی بیانی كەم بكاتەوە، بەڵام كۆمپانیاكانی بازرگانیی نەوت لەم رەوشەی ئێستادا زیاتر پەنایان بۆ كۆمپانیا بیانییەكانی بواری بەرهەمهێنانی نەوت بردووە.
چاوەڕێ دەكرێت حكومەتی چینیش لە داهاتوودا پێی خراپ نەبێ نەوتی هەرزان لە دەرەوەی چین بكڕێت و نەوتی وڵاتەكەی خۆی پاشەكەوت بكات، ئەگەرچی كۆمەڵێك بەربەستی یاساییشی بۆ ئەو كۆمپانیایانە داناوە كە بە نیازن ئاستی بەرهەمهێنانیان كەم بكەنەوە.
دابەزینی ئاستی گەشەی ئابووریی چین لە پاڵ بەرزبوونەوەی ئاستی بەرهەمهێنان كاریگەریی بەرچاوی لەسەر دابەزینی بەهای نەوت بە رێژەی 75% لە ماوەی یەكساڵ و نیوی رابردوودا هەبووە. ئاژانسی وزەی جیهانی پێشبینی دەكات هەتا ساڵی 2020 بڕی داواكاریی چین لەسەر نەوت زیاتر لە 3 ملیۆن بەرمیل لە رۆژێكدا بەرزببێتەوە. ئەمە جگە لەوەی بە گوێرەی هەمان ئاژانس هەتا ساڵی 2020 ئاستی داواكاریی هیندستان لەسەر نەوت بە رێژەی 2 ملیۆن بەرمیل هەڵكشان بە خۆیەوە ببینێ.
دابەزینی بەرهەمهێنانی نەوت لە چین:
لە 2016دا بڕی بەرهەمهێنانی نەوت لە چین دادەبەزێت و وەبەرهێنانیش لەم كەرتەدا دابەزینی بەرچاو بەخۆیەوە دەبینێ.
بڕی وەبەرهێنانی سێ كۆمپانیای سەرەكیی نەوتی چین، بەرهەمهێنانی نەوتی چین بەپێی ملیۆن بەرمیل لە رۆژێكدا.
Kurdish