سلێمانی، گەڕانەوەی دەسەڵاتەكان بۆ هەولێر لەبواری وەبەرهێناندا بەهەنگاوێكی باش ناخوێنێتەوە

وەبەرهێنان، لەهەموو دنیادا رۆڵێكی گرنگ لەئاوەدانكردنەوەی وڵات‌و لەبوژانەوەو بەهێزكردنی ئابوری‌و لەنەهێشتنی رێژەی بێكاریی‌و لەدروستكردنی چینی ناوەنددا دەبینێت، لەكوردستان مشتومڕێكی زۆر سەبارەت بەچۆنیەتی وەبەرهێنان‌و بوارەكانی وەبەرهێنان لەئارادایە، زۆرێك پێیانوایە كە لەوەبەرهێناندا دەرفەتی یەكسان بۆ هەموو وەبەرهێنەران نەرەخسێندراوە‌و ئێستا رەخنەیەكی زۆر ئاڕاستەی ئەو یاسای وەبەرهێنانە دەكرێت كە لەساڵی 2006دا دەرچووە، هەرچەندە سەبارەت بەم یاسایە بۆچونی جیاواز هەن، بەڵام زۆرینەی وەبەرهێنەران‌و شارەزایانی بواری ئابوری پێیانوایە كە یاساكە كەموكورتی تێدایەو پێویستی بەهەمواركردنەوەیە.

ئایا مەركەزیەتی بڕیاردان‌و چڕكردنەوەی دەسەڵاتەكان لەبواری وەبەرهێناندا لەدەستی هەولێری پایتەختدا، زیان بەپارێزگاكانی تری كوردستان دەگەیەنێت یان نا؟
ئایا وەبەرهێنان رۆڵی هەبووە لەزیادكردنی سامانی نەتەوەیی‌و دروستكردنی چینی ناوەڕاستدا لەكوردستان؟
ئابوری‌و سیاسەت، كامیان هاوكێشەی بازاڕ‌و ئاڕاستەی وەبەرهێنان دیاریدەكەن لەكوردستان؟
ئایا وەبەرهێنەران لەهەلومەرجێكی نایەكساندا كێبڕكێیان بۆ دەكرێت؟
ئایا هاندانی وەبەرهێنان تەنها بەیاسا دەبێت یاخود بەپەیڕەوكردنی سیاسەتێكی گشتگیری ئابوریی؟
چاوەڕوانیت چ گۆڕانكارییەك لەیاسای وەبەرهێنانی 2006دا بكرێت؟
بۆچی فرەچەشنیمان نەبەخشیوە بەوەبەرهێَنان؟
تا چەند یاسای وەبەرهێنان هاندەر بووە بۆ ئەوەی وەبەرهێنەری بیانی وەبەرهێنان لەكوردستان بكەن؟
ئایا وەبەرهێنان رۆڵی هەبوە لەرەخساندنی هەلی كارو كەمكردنەوەی رێژەی بێكاری؟
كام سیاسەت‌و یاسا دەتوانێت ئاسانكاری بكات‌و ببێتە مایەی پشتیوانی پەرەپێدانی ئابوری؟
ئایا وەبەرهێنان رۆڵی هەبوە لەرەخساندنی هەلی كارو كەمكردنەوەی رێژەی بێكاری؟
كام سیاسەت‌و یاسا دەتوانێت ئاسانكاری بكات‌و ببێتە مایەی پشتیوانی پەرەپێدانی ئابوری؟

راگەیاندنی ژووری بازرگانی‌و پیشەسازی سلێمانی، ئەم پرسیارانە ئاڕاستە كاربەدەستان‌و لایەنە پەیوەندیدارەكان دەكات.

بەهرۆز محەمەد ساڵح
پارێزگاری پێشووی سلێمانی:
 
گەڕانەوەی دەسەڵاتەكان بۆ هەولێر، كارێكی باش نییە‌و بەئاسانكاریی بۆ پڕۆژەكانی وەبەرهێنان لێكنادرێتەوە لەپارێزگای سلێمانی، پێش ئەم بڕیارە ئەوەی ئێمە لێرە لەسلێمانی كارمان لەسەر كردووە نزیكەی 110 پرۆژەیە كە لەو ڕۆژەوەی دەسەڵاتەكان دابەزیوە لەڕێگەی لیژنەكانەوە مۆڵەتیان پێداوە‌و بەبڕی زیاتر 7 ملیار دۆلار پرۆژە جێبەجێكراون. بەڵام لەو ڕۆژەوەی دەسەڵاتەكان براوەتەوە بۆ هەولێر، كە نزیكەی سێ‌ مانگە یەك پڕۆژەش نەكەوتۆتە بواری جێبەجێكردن، لەڕاستیدا ئەمەش ئەبێتە هۆی ئەوەی كە وەبەرهێنەرەكانمان بیربكەنەوە جێگەی تازە بدۆزنەوە‌و بچن لەباقی تری شارەكانی عێراق وەبەرهێنان بكەن چونكە لەو شوێنانە ئاسان بووە. ئەبوایە لەكابینەی هەشتەمدا وەبەرهێنانمان ئاسانتری زیاتر بۆ هاوڵاتیان بكردایەو دەسەڵات زیاتر شۆڕكەینەوە بۆ پارێزگاكان، بەڵام بەداخەوە ئەوە دەبینین دەسەڵاتەكانیان بردۆتەوە بۆ هەولێر، لەگەڵ ئەوەش ئێمە ئەم چەند ساڵە ئەم پرۆژانەمان كردووە یەك پڕۆژەمان نەبووە لەدەرەوەی بەڕێوەبەرایەتی وەبەرهێنەرانیش، هەموو پڕژۆژەیەك بانگەوازی بۆ كراوەو بەمونافەسە بووە.
بەش بەحاڵی خۆم گەڕانەوەی دەسەڵاتەكان لەبواری وەبەرهێناندا بۆ هەولێر، بەهەنگاوێكی باشی نازانم چونكە ئەبێتە هۆی ئەوەی وەبەرهێنان دور بخاتەوە لەشارەكان‌و سلێمانی یەكەم شاری هەموو عێراقە لە30% وەبەرهێنانی پیشەزاسی تێدا بووە، بەڵام وەك ئاماژەم پێدا ئەوە ئێستا بۆ سێ مانگ دەچێت، وەبەرهێنانی پیشەسازیش وەستاوە.
لەبردنەوەی دەسەڵاتدا بۆ هەولێر، زیانمەندی یەكەم شاری سلێمانی‌و دهۆك دەبن، ئینجا هەولێر. ئێمە
شانازی ئەكەین كە شاری سلێمانی پێشكەوتنی بەخۆیەوە دیوەو بەتەنها وەبەرهێنان لەدروستكردنی بینادا نەبووە، بەڵكو لەبواری گەشتیاریی‌و كشتوكاڵ‌و پیشەسازیدا بووە‌و چەندین كارگەی گەورەمان هەیە لەناوچەی پیشەسازی عەربەت، بەتەواو بونی ئەوانە هەلێكی كاری زۆر دەڕەخسێت.

یوسف یاسین
سەرۆكی شارەوانی سلێمانی
بەڕێوەبەرایەتی وەبەرهێنان لەسلێمانیدا لەماوەی ڕابردودا ئەركێكی گران‌و قورسیان لەسەرشان بوو، پێشتر ئاسانكاریەكی باش هەبوو لەیاساو ڕێنماییەكاندا بۆئەوەی هاندەر بێت بۆ هێنانی هەموو ئەو كۆمپانیاو سەرمایەدارانەی لەدەرەوەی وڵاتن، بۆئەوەی بتوانن كە بێن لەناو كوردستاندا وەبەرهێنان بكەن.
لەژمارەیەك پرۆژەی جۆراو جۆردا كاریان كردووە، بەپلەی یەكەم نیشتەجێبون بووە، هەروەها لەبواری تەندروستی كە چەندین نەخۆشخانە دروستكراون، لەبواری پەروەردەدا چەندین زانكۆ دامەزراون هەروەها لەبواری بازرگانی‌و پیشەسازیدا هەبووە كە بەهاوبەشیی وەبەرهێنە بیانیەكان لەگەڵ ناوخۆییەكاندا ئەنجامیانداوە.
خاڵێك كە پێویستە ئاماژەی پێبكەم ئەوەیە كە بردنەوەی دەسەڵاتەكان بۆ هەولێر كارێكی باش نییە، دەبوایە ئەو دەسەڵاتانە لەشارەكاندا بوایە، نەك ببرێتەوە هەولێرو بەمەش ئەركی وەبەرهێنەران گرانتر دەبێت.

فەرمان غەریب
بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی وەبەرهێنانی سلێمانی:
من لەساڵی 2004وە لەبواری وەبەرهێناندا كاردەكەم، كارم لەبڕیاری 89ی ساڵی 2004دا كردووە، كارم لەیاسای 4ی ساڵی 2006 وەبەرهێناندا كردووە، یاسادانەر كە یاسایەك دەردەكات بەڕای خۆی وا هەستدەكات ئەو یاسایە هیچ كەموكورتیەكی تێدا نیە، بەڵام كاتێك یاساكە دەچێتە بواری جێبەجێكردنەوە ئینجا ئەو كەسانەی كار لەسەر ئەو یاسایە دەكەن چ فەرمانبەرانی حكومەت بن چ كەرتی تایبەت بن كە مامەڵە لەگەڵ یاساكەدا دەكەن هەست بەكەلێن‌و كەموكورتیەكانی دەكەن، بەڵی بەدڵنیایەوە یاسای وەبەرهێنانی ژمارە4ی ساڵی 2006 كەموكورتی تێدابووەو ئەو یاسایە پێویستی بەوە بوو كە زۆر زوو پێداچونەوەی پێدا بكرێتەوەو ئەو كەلێنانەی كە تێیدایە هەستی پێبكرێت.
ئێمە وەك دەستەی وەبەرهێنان‌و ئەو كاتەی كاك هێرش موحەرەم سەرۆكی دەستەی وەبەرهێنان بوو دركی بەوە كردبوو كە ئەم یاسایە جارێكی تر پێویست بەوە دەكات خوێندنەوەی بۆ بكرێت‌و جارێكی تر هەموار بكرێتەوە، ئەوە بوو لە ساڵی 2010وە پێشنیارمان كرد بۆ ئەنجومەنی وەزیران‌و بۆ لایەنە پەیوەندیدارەكان كە دانیشتن بكرێت‌و كار بكرێت بۆ هەمواركردنەوەی یاسای وەبەرهێنان. سادەترین شت كە وەك نمونە بیهێنمەوە هەتا ئێستا كە لەیاساكەدا باس لەپرۆژە ستراتیژیەكان دەكات ڕێنماییەك‌و بەرچاو ڕونیەك نیە كە مەبەست لەپرۆژە ستراتیژیەكان چییە؟ ئەمە وایكردووە كە ئیجتیهاد لەئەنجومەنی باڵای وەبەرهێنان دروست ببێت پڕۆژەیەك بەستراتیژ لەقەڵەم بدەن، پڕۆژەیەك بەستراتیژ لەقەڵەم نەدەن، بۆیە دیاریكردنی ئەو زاراوانە لەیاساكەدا زۆر گرنگە.
یەكێكیتر لەو كەلێنانەی هەبووە لەیاساكەدا، گرەنتی نیە بۆ سەلامەتی پرۆژەكە، كاتێك وەبەرهێنەرێك پڕۆژەیەك جێبەجێدەكات ئەگەر هاتوو ئەو پڕۆژەیەی جێبەجێ‌ نەكرد گرەنتی چیە كە حكومەت وەریگرتووە لەوەبەرهێنەر؟ باسنەكراوە لەیاساكەدا كە ئەمە پێویستە لەدەقی یاسایدا باس بكرێت. چۆنیەتی مامەڵكردن لەگەڵ وەبەرهێنی سەرپێچیكار كە وەبەرهێنەرێك سەرپێچی دەكات لەیاسەكەدا بەشێوەیەكی زۆر ڕووكەشی دەڵێت ئینزار بكرێت! دوای ئینزارەكە مۆڵەتەكەی لێبسەندرێتەوە، زەوییەكەی لێبسەندرێتەوە، ئەمە خۆی هەندێكجار پاداشتە بۆ وەبەرهێنەر نەك سزا! بۆیە كەلێنی زۆر تیایە.
وەك ئاشكرایە ئێستا حكومەتی هەرێم‌و ئەندام پەرلەمانەكان كارێكی جدی دەكەن‌و ژووری بازرگانی‌و پیشەسازی سلێمانی كار لەسەر ئەوە دەكات پڕۆژە یاسایەك ئامادە بكەن كە ئەو كەلێنانەی لەیاساكەدایە پڕبكرێتەوە بەجۆرێك كە یاساكە هەموو ئەو مەبەستانەو كار ئاسانیانەی كە كەرتی تایبەت پێویستیەتی دابینی بكات، لەهەمانكاتدا ڕەچاوی بەرژەوەندی گشتی‌و وڵاتیش‌و هاوڵاتیانی شارەكانیش بكات.
هەرێمی كوردستان لەدوا هێرشی تیرۆرستی داعش‌و ئەو پەیوەندیەی لەگەڵ حكومەتی ناوەندی بۆی دروستبوو، پێویست دەكات چاوخشاندنەوەیەك بەهەموو بەرنامەكانی خۆیدا بكاتەوە لەسەرو هەمووشیەوە بەرنامە ئابوریەكانی خۆی‌و خوێندنەوەی وردی لەسەر ئەنجامبدات، پێویستدەكات زۆرترین ئاسانكاری بهێنێتە یاسای وەبەرهێنانەوە، ئاسانكاری نەك تەنها بەیاسا دەكرێت بەڵكو بەئەقڵیەت دەكرێت، پێویستە ئەو كەسەی مومارەسەی یاسای وەبەرهێنان دەكات ئەقڵیەتەكەی ئەقڵیەتێك بێت كە لەگەڵ ئەو ئاسانكاریانەدا بگونجێت، ناكرێت فەرمانبەرێك كە لەدەستەی وەبەرهێناندا كاردەكات بەئەقڵێكی سۆشیالیستی بجوڵێتەوە لەگەڵ وەبەرهێنەراندا.

یاسین مەحمود
وتەبێژی یەكێتی وەبەرهێنەرانی كوردستان:
 
هەموار كردنەوەی یاسا بەپێی كات‌و شوێن‌و گۆڕانكاری‌وە جەوهەریەكانی هەر وڵاتێكە، ئێستا یاسای وەبەرهێنانی ژمارە 4ی ساڵی 2006 ئێمەش وەك وەبەرهێنەران گەشتوینەتە ئەو باوەڕەی هەموار بكرێتەوە، چونكە ئەو ڕەوشە ئابوریەی ئێستاو ئەو گۆڕانكاریانەی لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ڕودەدەن، پێویست دەكات یاسای وەبەرهێنان هەموار بكەینەوە، بەڵام هەمواركردنەوەی یاسای وەبەرهێنان زۆر ئاسان نیە، یاسای وەبەرهێنان لەگەڵ هەموو تایبەتمەندیەكانی ڕاستەوخۆ پابەندە بەئابوری وڵاتەوە، بۆیە یاسای وەبەرهێنان ئەمجارە پێویستە بەوریایی‌و زۆر بەئاقڵی هەموار بكرێتەوە، چونكە ئێمە دوو ساڵە باس لەهەمواركردنەوەی یاساكە دەكەین.
یاسای وەبەرهێنان ئەمجارە دەبێت حەوافزی زیاتر بێت، زیاتر هاندانی وەبەرهێنی تیابێت، چ بیانی چ ناوخۆیی چونكە ڕەوشی ئابوری دنیا خۆی بۆ خۆی تێكچووە، دابەزینی نرخی نەوت لەبازاڕەكانی جیهان ڕاستەوخۆ پەیوەندی بەو ئەقڵانەوە هەیە كە یاسای وەبەرهێنان دادەنێن، لەم یاسایەدا داوا دەكەین ئیتر بیانی لەوڵاتی ئێمەدا هەقی لەهەموو روویەكەوە بەقەد هەقی كۆمپانیایەكی ناوخۆی نەبێت، ئەگەر ئەو خیتاب زەمان لەمن یەك داواكرا سێ‌ لەو داوا بكرێت ئەبێت جیاوازیەك هەبێت. داوامانكردووە سێكتەری پیشەسازی‌و بازرگانی‌و گەشتیاری مقاوەماتەكەی بەرامبەری یاساكەی پێشوتر ێت‌و داوامانكردووە ناوچە جینۆسایدكراوو ئەنفالكراوەكان‌و بەركەوتەكان بەچەكی كیمیایی بایەخی زیاتریان پێبدرێت.
خاڵێكی تر كە پێویستە ئاماژەی پێبدەم ئەوەیە لەسلێمانی بەبڕی 9 ملیار دۆلار وەبەرهێنان كراوە، كەچی لەچوارتا بەبڕی یەك ملیۆن دۆلار وەبەرهێنان نەكراوە، ئەمە ئەوە دەردەخات یاسا كۆنەكەی ساڵی 2006 بەبەرگی شارەكاندا هەڵدوراوەو بۆ قەزاو ناحیەكان نابێت.

ئاراس كەریم
هاوڵاتی
وەبەرهێنان دەبوو لەبوارە جیاوازەكاندا بكرایە نەك تەنها لەبیناو خانوو شوقە، كە تەنها وەبەرهێنەرەكە سوودی لێبینیوە نەك هاوڵاتیان، كە حكومەت زەوی پێداوە بەخۆڕایی‌و شوقە دروست دەكات‌و بەپارەیەكی زۆر دەیفرۆشێتەوە‌و هەژاریش سودی لێنەدیوە، ئەمە جگە لەوەی كە پێویستە وەبەرهێنان لەبواری كشتوكاڵ‌و پیشەسازیشدا زیاتر بوایە تا گەنجەكانمان سوودیان لێوەربگرتایە.