مامۆستایەكی زانكۆو هەڵگری بڕوانامەی ماستەر لەئیدارەی ستراتیجی ئابوری ئاماژە بەوە دەكات كە “كوردستان هەموو رەگەزەكانی بەرهەمهێنانی كشتوكاڵی پێشكەوتوو پڕ بەرهەمی هەیە، بەڵام سیاسەتەكە لاوازە”، ئەو دەڵێت “پێویستمان بەوەیە وەزارەتی كشتوكاڵا‌و ئاودێری روانینێكی رونی هەبێت، پلان‌و ستراتیجێكی واقیعی‌و دوورمەودا دابنێت”.
“ئاسۆ حەمە ساڵح قادر” مامۆستایەكی زانكۆو هەڵگری بڕوانامەی ماستەر لەئیدارەی ستراتیجی ئابوری كە كاتێك دەربارەی نەبوونی ئاسایشی خۆراك لەهەرێمی كوردستاندا پرسیاری لێدەكرێت، بەنیگەرانیەوە بەپەنجە رەگەزە سەرەكیەكانی بەرهەهێنانی كشتوكاڵیت بۆ دەژمێرێت، “ئاو، ئاوی سەر زەوی‌و ژێر زەوی‌و رێژەیەكی شیاوی باران بارینیشمان هەیە، خاك خاوەنی بەپیترین خاكی ئەم ناوچەین، دارایی‌و سەرمایەی زۆریشمان هەیە، ئەوەی پەكیشمان ناكەوێت دەستی كارە، بەڵام نەشارەزایی‌و كەم هوشیاریی ئابوری‌و رێكنەخراوەیی، ئاستەنگێكی گەوروی لەبەردەم بەرهەمهێنانی كشتوكاڵیدا دروستكردووە”.
ئەو بەگۆڤاری بازرگانی‌و پیشەسازی راگەیاند كە “ئێستا كوردستان پێویستی بەوەیە وەزارەتی كشتوكاڵا‌و ئاودێرییەكەی خاوەنی روانینێكی رون بێت‌و پلان‌و ستراتیجێكی واقیعی‌و دوورمەودا دابنێت بۆ چارەسەر كردنی ئەو كێشانە، چونكە كوردستان هەموو رەگەزەكانی دروستكردنی كشتوكاڵی پێشكەوتو پڕ بەرهەمی هەیە بەڵام سیاسەتەكە لاوازە، واتە تۆ هەر كاتێك هەستایت بەكردنەوەی سنورەكانت بە بەرەلایی بۆ بەروبومی كشتوكاڵی وڵاتە دراوسێكان، كە ئەوان هەلومەرجیان باشترەو تەكنەلۆجیای باشتریان لەبەردەستدایە، دۆخی ئەمنی ئەوانیش باشترە، بەدڵنیایی بەرهەمی ناوخۆیی ناتوانێت كێبڕكێی بەرهەمی دەرەوە بكات، ئەوكاتە جوتیارەكەت بێكار دەبێت ناچارە بەرەو شار بێت‌و ببێت بەفەرمانبەرو زۆربەشیان بەرەو كەرتی سەربازی دەڕۆن كەواتە تۆ لێرە كەرتە كشتوكاڵییەكەت چی لێكرد؟ بەتەواوی پوكانتەوە، ئەمە بەرای من یەكێكە لەهۆكارە سەرەكیەكان، تۆ بەرگری لەبەرژەوەندی جوتیاری خۆت ناكەیت، خۆت رادەستی سیاسەتی ئابوری وڵاتانی دەوروبەری خۆت كردووە”.
ناوبراو ئەوەشی روونكردەوە كە زۆربەی خەڵكی‌و كاربەدەستانی كوردستان بەهەڵە لەمەسەلەی بازاڕی ئازادو پرۆسەی گلۆبالیزەیشن “جیهانگیریی” تێگەیشتون، ئەو وتی “بڕوانن لەوڵاتانی ئەوروپا كە ئازادی هەیە لەهاتوچۆی كاڵاو پارەو مرۆڤ‌و هەموو شتێكدا، كەچی یەك دنیا بەربەست‌و زەوابت دانراوە”.
وتیشی “ماوەیەك لەمەوبەر لەفەرەنسا بوم، خەیارێكم كڕی بە 1 یۆرۆ، ترێ بەگرام كڕیومانە، ترێ كیلۆی بەشەش حەوت یۆرۆ بووە، واتە نزیكەی 12 هەزاری خۆمان، كە هاتومەتەوە لێرە سەیر دەكەم ترێ كیلۆی بەهەزارە، دیارە جوتیارەكە زیان دەكاو وازی لێدەهێنێ‌‌و دەچێت ئەبێت بەپۆلیس یان ئیشێكی تر دەكات. لەو وڵاتانە باجێكی زۆر دەخرێتە سەر ئەو كاڵایانە لەكاتی هاوردەكردنیاندا، دوای ئەوەش لەكاتی بەكارهێنانیاندا باجێكی تریش دەخرێتە سەری كە لە19%یە، نزیكەی 30 – 40% باج دەخرێتە سەر كاڵای وڵاتانی تر، نەك هەر كشتوكاڵی، هەروەها كاڵا خزمەتگوزارییەكانی تریش، چونكە ئەوان پشتگیری‌و بەرگری لەبەرهەمی ناوخۆیی خۆیان دەكەن، بازاڕەكە ناكەنەوە بەتەواوی بەڕەڵا بێت بۆ كاڵاو بەرهەمی دەرەكی”.
ئەم مامۆستای زانكۆیە جەغت لەوە دەكاتەوە كە پاشەكشەی بەرهەمهێنانی كشتوكاڵ بەپلەی یەكەم دەگەڕێتەوە بۆ شكستی سیاسەتی ئابوری هەرێمی كوردستان، كە سیاسەتێكی هەڕەمەكییەو كەموكوڕی زۆرە، لەزۆربەی هەرە زۆری كەرتەكانیشدا شكستی هێناوە، ئەوەش رەتدەكاتەوە كە بازرگانی ئازاد بەمانای هەڵگرتنی یەكجاری سنوورەكان بێت، ئەو وتی “ئێستا لەئەوروپاش بەو شێوەیە نییە، ئەڵمانیا تا ئێستاش نایەڵێت پەتاتەی پۆڵەندی بەبێ گومرك بچێتە ناو ئەڵمانیاوە، بۆچی؟ چونكە دەستی كار لەپۆڵەندا هەرزانترە كەمتر دەكەوێت، دەتوانێت ركەبەری پەتاتەی ئەڵمانی بكات، دوای دانوستانێكی زۆر كە لەرێكخراوی بازرگانی جیهانی لیستی كاڵاكان ئامادە دەكەن، بەجۆرێك كە هیچ لایەك زیان نەكات، ئەوانە هەمووی حساباتی وردی هەیە، من ئەوەی لەبازاڕی هەرێمی كوردستان بینیومە لهیچ شوێنێك نەمبینیوە، پڕیەتی لەكاڵای دەرەكی، بەمشێوەیە گەلی خۆت بێكار دەكەیت‌و پڕۆژەكانی بەرهەمهێنان پەكدەخەیت‌و گرفت بۆ خۆت دروستدەكەیت، ئەمەش وایكردەوە كە دەبێت هێزی كار بخەیتە كەرتی گشتییەوەوەو هەموو مانگێك 700 ملیۆن دۆلاریان بدەیتێ، ئەمە لەهیچ وڵاتێكدا نییە، توركیا ژمارەی دانیشتوانی 75 ملیۆنە هێندەی ئێمە فەرمانبەرو كارمەندی نییە”.
هەروەها ئاماژە بەوە دەكات كە كوردستان دەرەفەتی ئەوەشی هەیە لەڕووی پیشەسازی خۆراكەوە گەشە بكات، گەر بێتوو سیاسەتێكی دروست پەیڕەو بكرێت لەبوژانەوەی كەرتی كشتوكاڵدا، ئەو وتی “پیشەسازی خۆراك لەهەرێمی كوردستاندا زۆر لاوازە، بەڵێ پیشەسازی تر وەك نەوت‌و گازو چیمەنتۆو ئەم شتانە پێشكەوتون‌و پێشتریش هەر هەبووە، بەڵام لەپیشەسازی خۆراكیدا زۆر زۆر لاوازە، لەئاستی داواكاری‌و خواستی بازاڕ‌و لەئاستی خواستەكانی بەكاربەردا نییە”.
وتیشی “پێشتر پیشەسازی شەكر‌و تەماتە‌و جگەرەو چەندین شتی دیكەش هەبوون، شكستیان هێنا بەهۆی دۆخی سیاسی‌و ركەبەری بازاڕ‌و جەدوای ئابوری، بەڵام دەكرێت جارێكی تر دەستپێبكرێتەوە، بۆ نمونە بەرهەمی گەنم لەهەرێمی كوردستاندا نیو ملیۆن تەنە، بەڵام چوار سایلۆی رێكوپێكمان نییە بۆ جێكردنەوەو هەڵَگرتنی بەشێوەیەكی تەندروست، ئیتر ئاسایشی خۆراكی چی؟!”.
ئەو بۆ دەربازبوون لەم دۆخە، ئاماژە بەچەند خاڵێك دەكات، “یەكەم، دەبێت سیاسەتێك دابڕێژرێت بۆ ئەوەی جوتیاران بگەڕێنەوە بۆ ئیشوكاری خۆیان، قەرزیان پێبدرێت‌و رێنمایی بكرێن، ئامڕازی پێویستیان پێبدرێت بۆ ئەوەی دەستبكەنەوە بە بەرهەمهێنان. دووەم، دانانی گومركێكی زۆر لەسەر بەرهەمەكانی دەرەوە، بۆ ئەوەی وا لەبەرهەمهێنەران بكات پارەكانیان ئاڕاستەی كەرتی كشتوكاڵی بكەن. سێهەم، بەئابوریكردنی بەكارهێنان‌و بەئەقڵانی كردنی بەكارهێنان، خەڵك نەچێت بەكیلۆ شت بكڕێت دوو سێ كیلۆ، دانە دانە بەپێی پێویستی‌و بەكارهێنان، یەك بیبەر، یەك خەیار، بەو شێوەیە مامەڵە بكات، ئەوسا دەتوانین بەرهەمی ناوخۆیی بگەیەنینە ئاستێك كە بەشی خەڵكی كوردستان بكات‌و هەنگاو بەرەو ئاسایشی خۆراك بنێین”.
ئەم مامۆستایەی زانكۆ، لەوەش نیگەرانە لەكاتێكدا كەزۆربەی دونیا پڕۆژەی بەرفراوانكردنی زەوی كشتوكاڵا پەیڕەو دەكەن، بەڵام لەكوردستان زەوی كشتوكاڵا نەماو زۆرەبەیان كران بەڤێلا‌و باخی تایبەتی‌و تەلبەند كران، ئەو وتی “خاك‌و زەوی كشتوكاڵی كوردستان هەمووی تەلەبەند كراوە، لێرەوە بڕۆ تا سنوری ئێران چی دەبینی؟ هەر هەمووی كراوە بەباخی تایبەت‌و ڤێلا، ئەوەش هەڵەی سیاسەتی حكومەتە. كارەساتە باشترین خاكی كشتوكاڵی بكەیتە تەلبەندو ڤێلا‌و چیمەنتۆو باخی شەخسی، لەئەورپاش باخی تایبەتی هەیە، بەڵام باجێكی زۆر زۆری لەسەرە، كەواتە ئەمە چ سیاسەتێكی هەڵەیە كە حكومەت‌و سیاسەتمەداران پەیڕەوی دەكەن كاتێك جوتیارەكە دەهێنێت بۆ شار دایدەمەزرێنێت‌و زەویەكەشی لێدەكڕێت‌و دەیكات بەڤێلا‌و باخی شەخسی؟!”.
“ئاسۆ حەمە ساڵح قادر” مامۆستای زانكۆو هەڵگری بڕوانامەی ماستەر لەئیدارەی ستراتیجی ئابوری هیچ ئاسۆیەك بەدیناكات كە ئەم وڵاتە پلانی هەبێت‌و هەنگاو بەرەو ئاسایشی خۆراك بنێت، ئەو وتی “من رەشبینم، چونكە لەملاوە پشتت بە بەشە خۆراكی مانگانە‌و بایەعی بەستووە، لەولاوەش بەشێكی تری خۆراكەكەت لەسنورەكانەوە دەهێنیت، كەرتی جوتیاری‌و كشتوكاڵی خۆت بەرەو شكست دەبەیت، كوردستانت كردووە بەتەلبەند، لەبەرئەوە هیچ ئاسۆیەك نابینم كە كوردستان هەنگاو بەرەو ئاسایشی خۆراك بنێت”.
وتیشی “ئاسایشی خۆراك بەشێكە لەئاسایشی نەتەوەیی، تۆ كە خۆراك‌و دەرمانت لەدەرەوە هێنا گرفتی زۆرە، تێچوونی زۆرترە، ئەگەری زۆرە كوالێتی خۆراكەكە خراپ بێت، لەكاتی پێویستدا نەگات، جگە لەوەش بەرنامەی نەوت بەرامبەر بەخۆراك، گەندەڵی زۆری تیا دەكرێت، پارەی نەوتەو دەدرێت بەخۆراك لەبری ئەوەی بۆ وەبەرهێنان بەكاربێت، ئەو پارەیە كە ساڵانە چەند ملیار دۆلارێكە، ئاڕاستەی وەبەرهێنانی كشتوكاڵی بكرێت بەدڵنیایی لەماوەی 10 بۆ 15 ساڵدا دەتوانیت تۆ هیوای ئەوەت هەبێت كە وڵاتێك دروستبكەیت كە خۆژێنی هەبێت بۆ پێداویستیەكانی خۆراك”.
Kurdish