ئێران

رووبەری ئێران

رووبەڕی ئێران 1648195 كم2  یان 636372 میل چوارگۆشەیە، لە باكورەوە “ئەرمینیا و ئازەربایجان و توركمانستان” هاوسنورییەتی و تا دەریای قەزوین درێژ دەبێتەوە، لە رۆژهەڵاتیشەوە “ئەفغانستان” و “پاكستان” هاوسنوریەتی، لە باشوریشەوە تا ” كەنداوی عەرەبی و كەنداوی عەمان” درێژ دەبێتەوە، لە رۆژئاواشەوە هاوسنوری “عیراق”ە و لە باكوری خۆرئاواشەوە هاوسنوری وڵاتی “توركیایە”.

ژمارەی دانیشتوان

ژمارەی دانشتوانی كۆماری ئیسلامی ئێران زیاتر لە 74 ملیۆن كەسە، كە زۆرینەیان فارسن و ، دوای ئەویش تورك بە دووەم گەورەترین نەتەوە و دوای ئەویش كورد دێت، هەروها چەندین كەمە نەتەوەی تری وەك و  ” بەلوچ ، ئەرمەنی و عەرەب”ی تێدایە.

زمان

وەك سەرچاوەكان باسی دەكەن، لە كۆماری ئیسلامی ئێراندا، زیاتر لە 110 زمانی جیاواز هەیە، لەوانەش ” فارسی ، كوردی ، ئازەری ، توركمانی ، بەلوچی،  لوڕی ، بەندەری ، عەرەبی ، عیبری ، ئەرمەنی ، ئاشوری ، كلدانی ، تاتی ، مەندائی ، مازەندەرانی ، دەیلەمی ، تالشی و…. هتد”، بەڵام لە سەرەكیترین زمانەكان بریتین لە ” فارسی ، كوردی ، عەرەبی ، بلوچی و توركی ئازەری”.

ئـــاین

پێش هاتنی ئانینی ئیسلام، ئاینی زەردەشتی لەلایەن زۆرینەی دانیشتوانی ئێرانەوە پەیڕەو دەكرا، بەڵام لەدوای هاتنی ئاینی ئیسلام، زۆرینەی دانیشتوانی ئەو وڵاتە بوون بە موسوڵمان و لە ئێستادا ئاینی % 98  ی دانیشتوانی ئەو وڵاتە ئیسلامن بە شێوەیەك %89 مەزهەبی شیعی و  %9 لەسەر مەزهەبی سونین، جگە لە ئاینی ئیسلام چەند ئاینێكی تری تێدایە، كە پەیڕەوكەرانی زۆر كەمن.

سیستـمی سیــاسی

سیستمی سیاسی كۆماری ئیسلامی ئێران لەسەر دەستوری ساڵی 1979 ، وڵات لە لایەن رێبەری باڵای شۆڕشەوە سەرپەرشتی دەكرێت كە سەرپەرشتی هەموو كاروبارەكانی سیاسیەكی ئەو وڵاتە دەكات، هەروەها سەرپەرشتی دەسەڵاتی هێزە چەكدارەكان و هەواڵگری ئەو وڵاتە لای رێبەر دەمێنێتەوە.

سیستمی هەڵبژاردن

هەموو 4 ساڵ جارێك هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئێران ئەنجام دەدرێت و سەرۆكی هەڵبژێردراو دەتوانێت تەنها بۆ یەك ولایەتی تر دەسەڵات بە هەڵبژاردن بگرێتەوە دەست.

كۆماری ئیسلامی ئێران، ئەنجومەنی چاكسازی دەستوری هەیە چاودێری دەستوری وڵات و رەزامەندی لەسەر ئەو كەسانە پیشاند دەدات كە خۆیان بۆ هەڵبژاردن دەپاڵێون.

هەروەها ئەنجومەنی شورا “پەرلەمان” ، نوێنەرایەتی هەموو نەتەوەكانی ئەو وڵاتە دەكات.

ئەنجومەنی دەستەبژێرانی ئاینی: ئەم ئەنجومەنە لەلایەن خەڵكەوە هەڵدەبژێرێت و كاری ئەنجومەنەكە دیاریكردنی رێبەری باڵای ئەو وڵاتەیە.

پارێزگاكانی ئێران

تاران –  قوم – مەركەزی – قەزوین – گەیلان – ئەردەبیل – زنجان – ئازەربایخانی رۆژهەڵات – ئازەربایخانی رۆژئاوا – كوردستان – هەمدان – كرماشان – ئیلام  – لوڕستان – خوزستان – چهار محال وبختیاری  – كهكیلویه وبویر أحمد – بوشهر – فارس – هرمزگان – سیستان و بەلوچستان – كرمان – یزد ئەسفەهان – سمنان – مازندەران – گولستان – خوراسان ی باكور – خوراسانی رەزەوی – خوراسانی باشور – ئەلبورز