سوریا، ناوی تەواوی “كۆماری عەرەبی سوری”یە، ناوی “سوریا” لە سەردەمی دەسەڵاتی “سەلوقی” یەكانەوە لە پێش زایینی بەكاردەهێنرێت و سەرچاوە مێژوویەكان باس لەوە دەكەن یەكەمجار ئەو وشەیە لە زمانی ئیمبراتۆری بێزەنتی “هەرقل” ەوەی بیستراوە، چەند سەرچاویەكی ئەدەبی كۆنیش باس لەوە دەكەن كە وشەی سوریا لەلایەن مێژوونوسی یۆنانی “هیرۆدۆت” و شاعیری یۆنانی و خاوەنی “ئیلیادە و ئۆدیسە” ، “هۆمیرۆس”ەوە ناونراوە.
جوگرافیای سوریا
یەكێكە لە وڵاتەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، دەكەوێتە باشووری ڕۆژئاوای ئاسیا، لە باكوورەوە لەگەڵ توركیا و لە ڕۆژوەڵاتەوە لەگەڵ عێراق و لە ڕۆژئاواوە لەگەڵ لوبنان وفەلەستین و دەریای ناوەڕاست و لە باشووریشەوە لەگەڵ وڵاتی ئەردەندا هاوسنورە، پایتەختەكەی شاری دیمەشقە، سوریا بە هۆی شوێنە ستراتیژیەكەیەوە، بە پردێكی پەیوەندی نێوان هەرسێ كیشوەری “ئاسیا ، ئەوروپا و ئەفریقا” دادەنرێت، 194 كلیۆمەتر سنوری دەریایی لەگەڵ “دەریای سپی ناوەڕاست”دا هەیە، رووبەری 150 هەزار كیلۆمەتر دووجایە.
سوریا لە رووی دانیشتوانەوە
ژمارەی دانیشتوانی سوریا 23 ملیۆن و 695 هەزار كەسە، بە گوێرەی ئامارە سەرەتاییەكانیش نزیكەی 18 ملیۆن سوری لە وڵاتانی تردا دەژین، لە زۆری ژمارەی دانیشتواندا لەناو وڵاتانی عەرەبی لە پلەی 7 دێت و لە جیهاندا لە پلەی 54 دایە، %90 ی دانیشتوانەكەی عەرەبن و %8ی كوردن، %2 ەكەی تریشی لە چەندین پێكهاتەی جیاجیا پێكهاتوون كە خۆیان لە “ئەرمەن و توركمان و شەركسیەكان” دەبینێتەوە.
زمــــــــان
تا سەدەی 12 ، زۆرینەی دانیشتوانی سوریا، زمانی سریانییان بەكاردەهێنا و زۆرینەی سەرچاوە مێژوویەكانی ئەو وڵاتە بە زمانی سریانی نوسراوە و تا ئێستاش بە زمانی قەومی لە سوریا دادەنرێت، بەڵام دوای بڵاوبوونەوەی زمانی عەرەبی وەك و زمانی قسەكردن، شێوەزاری سوریش هاتە ئاراوە و وردە وردە پەرەی پێدراوه.
سوریا لە رووی ئایینەوە
زۆرینەی دانیشتوانی سوریا موسوڵمانی سونین و لەسەر مەزهەبی حەنەفین، بەڵام ژمارەیەكی بەرچاو پەیڕەوكەرانی ئایینی مەسیحی لەو وڵاتەدا هەیە و سوریا لە رووی ئاینەوە بە وڵاتێكی تێكەڵ و جێی سەرنج دادەنرێت، دەوڵەت ئاینێكی دیاریكراوی نیە و دەستوری سوری ئاماژەی بەوە داوە كە ئەو ئاینەی سەرۆكی وڵات پەیڕەوی دەكات سەرچاوەی یاسادانانی ئەو وڵایەتە، هەروەها هاوڵاتیان ئازادن چ ئاینێك پەیڕەو دەكەن.
ئابوری سوریا
ئابوری سوریا فراوانە و پشت بە چەندەها سەرچاوە دەبەستێت، لەوانە بەرهەمهێنان و ناردنە دەرەوەی خواردەمەنی و ئامێر و چەندەها كەل و پەلی تر، كە بۆ وڵاتانی عەرەبی و ئەمریكا و كۆریا و چین و وڵاتانی یەكێتی ئەوروپای دەنێرێت، هەروەها هەناردەكردنی نەوت و گەشت و گوزار و چەندین جۆری پیشەسازی تر رۆڵی گەورەیان هەیە لە ئابوری سوریادا، نزیكەی 5 ملیۆن و 500 هەزار دەستی كاری هەیە و ساڵانەش 200 هەزار كەس زیاد دەكات، هەروەها رێژەی بێكاری 8.4% ە، بەڵام لەدوای قەیرانەكانی 2011 ەوە ئابوری سوریا داڕما و رێژەی بێكاری گەیشتە 39% كە زۆرینەیان چینی گەنجن و %40 ی دانیشتوانی ئەو وڵاتە لە ژێر هێڵی هەژاریدان.
سیاسەتی سوریا
بەپێی دەستوری سوریا ، دەسەڵاتی سوریا، كۆماری سەرۆكایەتیە، سەرۆك كۆمار بۆ ماوەی 7 ساڵا لەلایەن گەلەوە هەڵدەبژێردرێت، دەسەڵاتێكی فراوانی جێبەجێ كردن و لێپرسینەوەی هەیە، هەروەها ئەنجومەنی گەل “پەرلەمان”ی هەیە كە لە 250 ئەندام پێكهاتوون و لەلایەن خەڵكەوە بۆ ماوەی 4 ساڵ هەڵدەبژێردرێن، ئەم ئەنجومەنە دەسەڵاتی یاسادانانی هەیە، و پەسەندكردنی بودجەی وڵات و پیشاندانی رەزامەندی لەسەر گرێبەست و رێكەوتنەكان و چاودێری حكومەتی لە ئەستۆیە.
لەكاتی پشوو یان نەبەستنی دانیشتەكانی پەرلەمان “سەرۆك كۆمار” مافی ئەوەی هەیە یاساكان دەربكات و پەرلەمانیش دەتوانێت پیاچوونەوەی بۆ بكات.
هەروەها دادگای باڵای دەستوری سوریا چاودێری سەرجەم كارەكانی پەرلەمان دەكات و مافی دادگایی كردنی سەرۆك كۆماریشی هەیە.
شارەكانی سوریا و ژمارەی دانیشتوانیان
1- حەلەب 2,985,000
2- دیمەشق 1,414,913
3 حمص 1,267,000
4 حماە 854,000
5 لازقیە 650,500
6 دێر الزور 515,000
7 دوما 317,000
8 رقە 220,500
9 سەلەمییە 200,000
10 حەسەكە 188,160
11 قامشلۆ 184,231
12 دەرعا 146,000
13 باب 146,000
14 ئیدلب 124,000
15 تەرتوس 118,000
16 سفێرە 106,300
17 جەبلێ 80,000
18 عەفرین 80,000
19 دارەیا 75,000
20 بو كەمال 66,600
Kurdish