“ئێوەش 22 ساڵ لەمەوبەر واتان بەسەر هات”، ئەوە تاکە رستە بوو کە حسام دەیویست لەنێو قەرەباڵغی بازاڕی دۆلارەکە لە سلێمانی، دڵخۆشی خۆی پێبداتەوە. لەسەر کورسییەکی پلاستیک دانیشتووە و جانتایەکی رەشی پڕ لە تومەنی لەنێو کۆشیدا داناوە و بەردەوام سەیری هاتووچۆ و هاواری دۆلار و دینار و یۆرۆ فرۆشەکانی دەکرد، ئیتر بۆی دەردەکەوێ چیتر پارەی وڵاتەکەی شکۆی چەند مانگێک لەمەوبەری نەماوە.
بەهۆی ئەو گەماڕۆ ئابوورییەی خراوەتە سەر ئێران، پارەکەی حیسام محەممەدی، لە بێهێزترین جۆری ئەو پارانەیە کە بە دەست کڕیار و فرۆشیارانی بازاڕی دراوی سلێمانییەوە سەفتەبوونە “خاوەن پارە و دەوڵەمەندەکانی ئێران بە بارودۆخێکی دەروونی زۆر خراپدا تێدەپەڕن، خەڵک هەست بە نائارامییەکی زۆر دەکەن، کێشەکە ئەوەیە خەڵک نازانن ئەو بارودۆخە تاکەی بەردەوام دەبێ”. ئەو زۆری لەم جۆرە رستانە دووپاتدەکردەوە بۆ ئەو بازرگانانەی سلێمانی، کە ئەوانیش بەهۆی شکانی پارەی ئێرانەوە دەستیان سووتابوو.
“80 ملیۆن دۆلار زیانی لە سلێمانی داوە”
داڕمانی بەهای تمەن بەرامبەر دراوەکانی دیکەی وەک دینار و دۆلار، تاڵاوێکی زۆری کردووە بە قوڕگی بەشێک لە بازرگانانی پارێزگای سلێمانیدا. حاجی دلێر مستەفا، خاوەنی نووسینگەی ئاڵوگۆڕی دراو لە بازاڕی دۆلارەکەی سلێمانی، گەواهی بۆ زیانمەندبوونی چەند بازرگانێکی سلێمانی دەدات “خەڵکمان لایە تەنیا لە رۆژێکدا 50 هەزار دۆلار زیانی کردووە بەهۆی دابەزینی بەهای تمەنەوە”. حاجی دلێر گوتیشی “ئەوانەی کاری تمەن دەکەن بازاڕیان بە تەواوی دابەزیوە، دەتوانی بڵێی خەریکە بە تەواوی کاریان دەوەستێ”.
کاسبکار و بازرگانانی ئاڵوگۆڕی دراو لە سلێمانی، پێیانوابوو ئەوەی کاری کڕین و فرۆشتنی تمەنی کردبێ، پریشکی ئەو ئاگرەی بەرکەوتووە. شۆڕش عەبدوڵڵا، یەکێکە لەوانەی ساڵانێکە کاری کڕین و فرۆشتنی تمەن دەکات، هەرچەندە قەبارەی زیانەکانی خۆی ئاشکرا نەکرد، بەڵام گوتی “شکانی بەهای تمەن زیانی 80 ملیۆن دۆلاری بە بازرگانان و خەڵکی سلێمانی گەیاندووە”. هەروەها گوتی “خەڵک دەناسم زیاتر لە 60 هەزار دۆلار زیانی لێکەوتووە”.
ئەوانەی زیانیان لێکەوتووە، چەند رۆژ بەر لەدەستپێکردنی داڕمانەکە، بڕێکی زۆر تمەنیان کڕیبوو، بە ئومێدی جارێکی دیکە بەرزبوونەوەی بەهاکەی، بە دیار تمەنەکانیانەوە دانیشتوون، بەڵام دۆخەکە ئەوانی گەیاندووە بەو رۆژەی دراوە ئێرانییەکە بەتەواوی دابەزی. یەکێک لە بازرگانە ئێرانییەکان، کە نەیویست ناوی بڵاوبکرێتەوە و هەرچەندە قورس لەسەر دڵی دەکەوت، بەڵام گوتی ” دۆلار و دیناری عێراقی بە تەواوی بەسەر تمەندا زاڵبوونە”.
“500 ملیۆن دۆلارەکەش فتبوو”
نزیکەی پێنج مانگ لەمەوبەر، بەهۆی چەند بازرگانێکی ئاڵوگۆڕی دراوی ئێرانییەوە، شۆکێکی گەورە بازاڕی دۆلارەکەی سلێمانی گرتەوە. ئەوەش بەزمێکی دیکەی تمەن بوو، چەند بازرگانێکی ئێرانی بایی نزیکەی 500 ملیۆن دۆلار تمەنی بازرگانانی سلێمانیان خوارد.
مەهدی پێنجوێنی، بازرگانی ئاڵوگۆڕی دراو لە بازاڕی دۆلارەکەی سلێمانی، لەبارەی ئەو 500 ملیۆن دۆلارەوە گوتی “ئەو پارەیە فت بوو و دەستی لێشۆردرا”. ناوبراو پێیوابوو ئەگەر تاوەکو پێش داڕووخانی بەهای تمەن تاڕادەیەک هیوا بە گەڕانەوەی ئەو پارەیە هەبووبێ “ئەوا ئەو ئومێدەش نەما، چونکە ئێستا هیچ بازرگانێکی ئێرانی پارەی کاشی بەدەستەوە نەماوە و کەسیش ناتوانێ پارە لە بانک راکێشێ”.
بارودۆخی نێوخۆی ئێران جۆرێک لە شڵەژانی بەخۆیەوە بینیوە. مەهدی پێنجوێنی لە چەند رۆژی رابردوودا سەردانی ئێرانی کرد، ئەو باسی ئەوەی کرد ئێران بانکی ناوەندیی داخستووە “بۆ هەموو دووکاندارێکی وردەواڵە و سەوزەفرۆشیش ئامێری داناوە تاوەکو خەڵک بەکارتی بانکیی پارە بدات، نایەوێ پارە بەدەست خەڵکەوەبێ”.
“دراوفرۆشانی ئێرانی تەلەفۆنەکانیان داخستووە”
هەوڵەکانی حکومەتی ئێران لە بەرامبەر راگرتن و بە پێوە هێشتنەوەی دراوەکەی، گەیشتووەتە ئەو راددەیەی وەک شۆڕش عەبدوڵڵا، باسیدەکات کۆکردنەوەی پارەی کاش لای بازرگان و دەوڵەمەند و دەستڕۆیشتووەکان و گێڕانەوەی بۆ بانک بگرێتە بەر. ناوبراو هەروەها دەڵێ “نابێ هیچ ئێرانییەک پارەی کاشی لابێ”.
ئەو بازرگانە ئێرانییەی ئاڵوگۆڕی دراو کە پەیوەندی لەگەڵ شۆڕش هەبووە، لەدوای کەوتنی تمەنەوە ژمارەی مۆبایلی داخستووە “نایەوێ چیتر ئەو کارە بکات، چونکە لە زیان زیاتر هیچی بۆ نامێنێتەوە و تووشی سەرئێشەیەکی زۆریشی دەکات”.
ناوبراو هەروەها دەڵێ “نزیکەی 100کەس لەوانەی لە ئێرانەوە پەیوەندی ئاڵوگۆری دراویان لەگەڵ بازاڕی دۆلارەکەی سلێمانی هەبوو وازیان هێناوە”. شۆڕش لە نزیکەوە ئاگای لە حاڵی ئەوانە و حیسامیش قسەکانی پشتڕاستدەکاتەوە. بازرگان و خاوەن پارەکانی ئێران، پارەکانیان بە زێڕ و کەلوپەل و خانووبەرە دەدەن و هەڵیدەگرن “چونکە نایانەوێ وەک پارەی کاش بەدەستیانەوە بێ”.
بەهۆی خواستی زۆری ئێرانییەکان لەسەر زێڕ، تورکیا پلەی یەکەمی لە مانگی ئەیلولدا وەرگرت لە جیهاندا لە هەناردەکردنی زێڕ بۆ دەرەوە کە بڕەکەی بایی 1.6 ملیار دۆلاربوو، بەوشێوەیەش کەوتە پێشەوەی ئیمارات لە فرۆشتنی زێڕدا، چونکە ئیمارات پابەندە بە ئابلووقەدانی ئێرانەوە.
ئێرانییەکان بەهۆی نەمانی متمانە بە دراوی ئێرانی، پارەکەیان دەکەنە زێڕ، کە لەو جۆرە تەنگژانەدا رزگارکەری یەکەمە.
تمەنی ئێرانی لە ماوەی ساڵ و نیوی رابردوودا 70% بەرامبەر دۆلاری ئەمریکی دابەزی، وای لێهاتووە لە زۆربەی بازرگانانی دراو لە وڵاتانی رۆژهەڵاتی نێوەڕاستدا تمەنی ئێرانی وەرناگرێت .
بەپێی رۆژنامەی (تایمز)ی بەریتانی ئابووری ئێران لە چەند مانگی داهاتوودا بەتەواوی دەڕووخێت .
“لە 4 مانگدا ئاستی بازرگانی 3 ملیار دۆلار دەچێتە دواوە”
ئاستی ئاڵوگۆڕە بازرگانییەکانی نێوان هەرێمی کوردستان و ئێران رۆژ لە دوای رۆژ باڵای دەکرد، بە جۆرێک گەیشتە 9 ملیار دۆلار لە ساڵێکدا، کە ئەوە بەتەواوی دەروازە سنوورییەکانی نێوان هەردوولای بەتەواوی قەرەباڵغ و چەور کردبوو، بەڵام ئێستا دۆخەکە بەرەو لێژی و پێچەوانەیە.
شێخ مستەفا عەبدولڕەحمان، سەرۆکی یەکێتی هاوردە و ناردنکارانی هەرێمی کوردستان دەڵێ پاش شکانی تمەن بازرگانانی هەرێمی کوردستان بەشێکیان زەرەرمەند بوون”بەشێک لەو گرێبەستانە هەڵوەشاونەتەوە کە لەنێوان بازرگانانی هەرێمی کوردستان و ئێراندا هەبوون”، گوتیشی “ئێستا تەنیا کەلوپەل و خواردن لە ئێرانەوە دێت و هیچ کەلوپەل و خواردەمەنییەک ناڕوات بۆ ئێران، چونکە بەهای پارەکەی شکاوە”.
ئێستا 100 دۆلاری ئەمریکی بەرامبەر 325 هەزار تمەنی ئێرانییە و پێش ئەوەی تمەن رووبەڕووی ئەو شکستە ببێتەوە، 100دۆلار بەرامبەر نزیکەی 150 هەزار تمەن بوو. سەرۆکی یەکێتی هاوردە و ناردنکارانی هەرێمی کوردستان دەڵێ، تاوەکو پێش داڕووخانی بەهای تمەن ، قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان هەرێمی کوردستان و ئێران گەیشتبووە 9 ملیار دۆلار لە ساڵێکدا “بەڵام ئەگەر بەو شێوەیە بەردەوام بێ، پێشبینی دەکەین لە چوار مانگی داهاتوودا بۆ 6 ملیار دۆلار داببەزێ”.
سه‌رچاوه : روداو
Kurdish