دراوی عێراقی لە”روپییە”‌و “عانە”وە بۆ دینار

 

 

ئالەم شوێنەدا كە بەلانكی شارستانیەت دادەنرێت، هەر لەدێر زەمانەوە تا ئەمڕۆ چەندین جۆر پارەو دراو مامەڵەیان پێوە كراوە، دۆڵی رافیدەین بەرلەوەی لەلایەن بەریتانیاوە داگیر بكرێت ساڵانێكی دوورودرێژ كە چەند سەدەیەكی خایاند لەژێردەستی توركە عوسمانیەكاندا بوو، كە بەریتانیەكان هاتن‌و لەسەروەختی تێكشكاندنی دەوڵەتی وسمانیدا، دەوڵەتی عێراقیان لەسێ‌ ویلایەتی موسڵا‌و بەغدا‌و بەسرە دروستكرد، خەڵكی عێراق بە”قرش”‌و “مەجیدی”‌و “لیرە”ی عوسمانی مامەڵەی بازرگانییان دەكرد، كە ئینتیداب دەستیپێكرد بەریتانییەكان كۆتاییان بەئاڵوگۆڕ كردن بە”لیرە”ی عوسمانی هێناو عێراق لەڕووی داراییەوە خرایە پاڵا سیتسەمی دراوی هندیەوە كە لەلایەن بەریتانیەكانەوە بەڕێوەدەبرا‌و ئیتر “روپییە”‌و  عانە یان ئانە كە 1914دا دەرچوو بوو وێنەی شا (ئیمپراتۆر)ی بەریتانیا “جۆرجی پێنجەم”ی پێوە بوو، بووە دراوی سەرەكی لەمامەڵەو ئاڵوێری بازاڕدا.

ئەم دۆخە تا ساڵی 1931 درێژەی كێشا، لەو ساڵەدا “ئەنجومەنی دراوی عێراق” لە لە لەندەن دامەزرا، كە هاوكات بوو لەگەڵا دەرچوونی عێراق لەژێر ئینتیدابی بەریتانی، ئامانج لەدامەزراندنی ئەو ئەنجومەنە دەركردنی دراوێكی تایبەت بەعێراق بوو بەناوی “دینار”، بۆ یەكەمجا لەسەردەمی شا فەیسەڵی یەكەمدا  عێراقی بەشێوەی كاغەزو كانزایی دەركرا‌و نرخەكەشی بەپاوەن خەمڵێندرا كە دینارێك یەكسان بوو بەپاوەنێك.

لەمەبەدوا دینار بوو بەدراوی رەسمی عێراق‌و  نرخی هەر دینارێكیش بە 13 روپیە دیاریكرا، كە لەدوای داگیركردنی عێراق لەلایەن بەریتانیاوە كرابووە دراوی رەسمی عێراق‌و ئاڵوگۆڕ‌و مامەڵەی بازرگانی پێوە دەكرا.

هەر دینارێكیش یەكسان بوو بە1000 فلس، هەر لەیەكەم چاپكردنی دیناریشەوە هەم كاغەزی‌و كانزاییەكەی چەندین جۆری جیاواز بوون

دراوە كاغەزییەكان لەروبەعە دینارو نیو دینارو دیناریی‌و پێنج دیناریی‌و دە دیناریی‌و سەد دیناریی پێكدەهات.

كانزاییەكانیش فلسی‌و دوو فلسی‌و 4 فلسی‌و 10 فلسی‌و 20فلسی‌و 50 فلسی‌و 200 فلسی بوون.

هەموو ئەو دراوە كاغەزی‌و كانزاییانەی لەسەردەمی پاشایەتیدا دەردەكران وێنەی مەلیكەكانی عێراقیان پێوە بووە ” “شا فەیسەڵی یەكەم (1921-1933)، غازی (1933-1939)، فەیسەڵی دووەم (1939-1958)”.

دوای شۆڕشی 14ی تەموزی 1958 بانكی ناوەندی عێراق، وەك پێویستییەكی ئەو قۆناغە، دیناری كاغەزیی‌و كانزایی نوێ‌ دەردەكات كە دروشمی كۆماریی تازە دامەزراوی عێراقی پێوەبوو، ئیتر لەساڵی 1959شەوە دیناری عێراقی پەیوەست نابێت بەپاوەنی بەریتانیەوە‌و لەبری ئەوە پەیوەست دەكرێت بەدۆلاری ئەمەریكیەوەو بانكی ناوەندیش هەر دینارێك یەكسان دەكات بە 2 دۆلار‌و 80 سەنت.

ئەو دراوانەی لەسەردەمی كۆماریدا چاپ كران تا 1967 مامەڵەی پێوە كرا، لەوە بەدواوە دراوی كانزایی 5 فلسی‌و 10 فلسی چاپ كرا‌و لەدەیەی 1970شدا 25‌و 50‌و 100 فلسی چاپكرا.

 

لەساڵانی 1971‌و 1973‌و 1978دا دینار بەدیزاینێكی نوێ‌ چاپ دەكرێت، واتە بەدرێژایی سەردەمی پاشایەتی‌و كۆماریش زیاد لەجارێك دینار چاپ دەكرێت بەپێی خواستی بانكی ناوەندی عێراق.

دینار تا ساڵانێكی زۆر نرخی سەقامگیر‌و بەهێز بوو لەبازاڕدا، بەحوكی دەوڵەمەندی‌و داهاتی زۆروزەبەندی نەوت‌و سیاسەتی دروستی بانكی ناوەندیی‌و یەدەگی دراوی بیانی‌و زێڕەوە لەو بانكەدا، بەڵام لەشەڕی عێراق‌و ئێراندا نرخی دینار دابەزینكی بەرچاو لەبەرامبەر دۆلاردا بەخۆیەوە دەبینێت‌و لە1988دا لەبازاڕی رەشدا نرخی هەر دۆلارێك بەرزدەبێتەوە بۆ 4 دینار. 

لەدەیەی 1980دا، بانكی ناوەندی جگە لە 1ی دیناریی‌و 5 دیناریی‌و 10 دیناریی، 25 دیناریش چاپ دەكات كە وێی سەدام حسێنی سەرۆكی عێراقی بەسەرەوە دەبێت.

دوای داگیركردنی كوەیتیش لەلایەن سوپای عێراقەوە، نرخی دینار بەتەواوی هاڕە دەكات لەبەرامبەر دۆلارو دراوە بیانیەكانی دیكەدا، ئەم دابەزینەی نرخی دینار كاتێك دەگاتە ئەوپەڕی كە بەهۆی ئابڵوقەی ئابوری سەر عێراقەوە، حكومەتی عێراق بۆ دابینكردنی خەرجییەكانی‌و پڕ كردنەوەی كورتهێنانی بودجە پەنادەباتە بەر چاپكردنی رێژەیەكی ئێجگار زۆر لەو جۆرە دینارەی كە بە”تەبع”‌و “تەزویر” ناودەبرێت (لە50 دیناری‌و 100 دیناری‌و 250 دیناری)،  ئیتر ئابوری عێراق پێدەنێتە هەڵاوسانێكی گەورەوەو دینار بەتەواوی دەشكێت لەبەرامبەر دۆلاردا، بەئەندازەیەك كە لەساڵی 1995دا نرخی هەر دۆلارێك دەگاتە 3000 دینار.

ئەمە دۆخە بەردەوام دەبێت تا روخانی رژێمی سەدام لە2003دا، ئەوكاتە بەشێك لەعێراق مامەڵەی بەدیناری “تەبع”ەوە دەكردو بەشەكەی تریشی، كە هەرێمی كوردستان بوو مامەڵەی بەو لەدینارەوە دەكرد كە بە”سویسری” ناودەبرا.

لە29ی ئەیلولی 2003دا، “ئەنجومەنی حوكم” یاسای بانكەكان دەردەكات‌و لە15ی تشرینی یەكەمی 2003 بۆ 15ی كانونی دووەمی 2004 دراوێكی نوێی عێراقی دەركرا (كانزایی‌و كاغەز) كە لەسەرتاسەری عێراقدا كاری پێكرا، 50 دیناری‌و 250 دیناری‌و 500 دیناری‌و 1000 دیناری‌و 5000 دیناری‌و 10000 دیناری‌و 25000 دیناری چاپكرا، كە دیزاینەكەیان هاوشێوەی دیزاینی ئەو دینارە بوو كە لەدەیەی 1970دا لەعێراق چاپ دەكرا. 

بانكی ناوەندی هەر دینارێكی نوێی لەبەرامبەر دینارێكی تەبعدا گۆڕییەوەو بۆ هەر دینارێكی سویسریشی بە 150 دیناری نوێ‌ گۆڕییەوە. پاشان بەهۆی بەهۆی كەمی نرخ‌و لاوازی ئاڵوێرییەوە لە2009دا بانكی ناوەندی دیناری كانزایی لەبازاڕدا كشاندەوە.

نرخی دیناری عێراقی نوێ‌ لەكاتی خستنە بازاڕیدا 4000 دینار بەرامبەر بەدۆلارێك بوو، بەڵام لەماوەیەكی كورتدا نرخی دۆلار دابەزی بۆ 980 دینار‌و سەرەنجام نرخی دۆلار بۆ ماوەیەكی زۆر لە1120 دیناردا جێگیر بوو.