ئەوەی لەبارەی سندوقی نێودەوڵەتی دراو (IMF) نایزانیت

بیرۆكەی سندوقی نێودەوڵەتی دراو، كە  (IMF) یان سندوقەكە بەناوبانگە، لەتەموزی 1944دا لەكۆنفرانسی بریتۆن ودزدا خرایەڕوو، ئەو 45 وڵاتەی كە هەڵگری بیرۆكەكە بوون دەیانویست چوارچێوەیەكی هاوكاری ئابوری لەنێوان وڵاتاندا بنیاتبنێن كە رێگە لەدوبارەبونەوەی ساسەتە ئابورییە كارەساتبارەكانی دەیەی 1930 بگرێت كە قەیرانێكی گەورەی ئابوری بوو بۆ وڵاتانی رۆژئاواو جیهان.

ئامانجە سەرەكیەكانی سندوقی نێودەوڵەتی دراو بریتین لەپێكهێنانی سندوقێك بۆ هاریكاریی دارایی، رێگرتن لەهەژاری، كۆمەك بەگەشەی ئابوری‌و بازاڕی كار لەئاستی نێودەوڵەتیدا‌و زەمینەرەخساندن بۆ ئاسانكاریی دارایی بۆ ئەو وڵاتانەی كە خوازیاری رێكخستنی دۆخی ئابورییانن. 

ژمارەی ئەندامانی سندوقی نێودەوڵەتی دراو 185 وڵاتە، هەموو وڵاتانی ئەندامی نەتەوە یەكگرتووەكان جگە لەكۆریای باكور، كوبا، ئاندۆرا، مۆناكۆ، لیختن ئەشتاین ئەندامی ئەم رێكخراوەن. ئەو وڵاتانەی كە هێشتا نەبونەتە ئەندامی ئەم رێكخراوە بریتین لەتایوان، فەلەستین.

ئەم رۆژانە زۆر باسی سندوقی نێودەوڵەتی دراو دەكرێت، لەلایەك ئەم رێكخراوە ئاسۆی ئابوری جیهان تاریك وێنا دەكاو لەلایەكی دیكەشەوە قەرز بەو وڵاتانە دەدات كە تازە لەگەشەكردندان.

ئەو وڵاتانەی كە بەپێچەوانەی وڵاتانی پیشەسازییەوە توانای ئامادەكردنی قەبارەیەكی گەورەی دراویان نییە بۆ تۆڕە بانكییەكانی خۆیان‌و گەر بانكەكانیشیان ئیفلاس بكات، گەشەی ئابورییان دەوەستێت. هەر لەبەرئەوەشە كە ئەم جۆرە وڵاتانە وەك دوا هیوایان پەنادەبەنەبەر سندوقی نێودەوڵەتی دراو بۆ قەرز كردن.

هەر كاتێك ولاتێك روبەروی مەترسی ئەوە بێتەوە كە نەتوانێت قەرزەكانی بداتەوە، دەتوانێت داوای قەرز لەسنودقی نێودەوڵەتی دراو بكات. قەرزوەرگرەكان لەبەرامبەر ئەوەدا ناچارن مەرجەكانی قەرزوەرگرتنەكە جێبەجێ‌ بكەن‌و دەست بەچاكسازییەكی ریشەیی فراوان لەئابوری خۆیاندا بكەن. 

، ئەم سندوقە دەڵێت بۆ هاریكاریی وڵاتانی زیانلێكەوتووی قەیرانی ئابوری ئەمدواییەی جیهان، 200 ملیار دۆلاری تەرخان كردووە‌و ئەگەری ئەوە هەیە كە كۆمەك بە24 وڵات بكات.

رەخنەگران پێیانوایە كە سندوقی نێودەوڵەتی دراو ئەوەندە سنوور بۆ قەرزوەرگران دیاریدەكەن كە مومكینە ببێتە هۆی نائارامی سیاسی‌و ئابوری. بۆ نمونە ئەرژەنتین پاگەندەی ئەوە دەكات كە سیاسەتی سەختی سندوقی نێودەوڵەتی دراو لەبەرامبەر قەرزەكەی ساڵی 2000دا دیاریكردبوو، بووە هۆی ئەوەی هەلومەرجی ئەم وڵاتە خراپتر بێت.

لەم ساڵانەی دواییدا، زۆرێك لەوڵاتان بۆ وەرگرتنی قەرز، لەبری سندوقی نێدەوڵەتی دراو روویان لەبانكە گەورەكان كرد، كە هیچ مەرجێكیان نییە، بەڵام قەیرانی دارایی ئێستای جیهان دوبارە رۆڵی سندوقی نێودەوڵەتی دراوی بەرجەستە كردەوە.

ئێستا وڵاتانی ئەوروپای رۆژهەڵات چاوەڕوانی ئەوەن سندوقی نێودەوڵەتی دراو قەرزیان بداتێ‌. هەروەها پاكستان‌و وڵاتانی ئەمەریكای لاتین بەهەمانشێوە.

بەڵام ئەم سندوقە تەنها بەو بەرنامانە قەرز دەدات كە لەلایەن خاوەن پشكەكانیەوە پشتیوانی دەكرێن، ئەم خاوەن پشكانە دەوڵەتانی ئەندامی سندوقەكەن. ئەگەر ئەوان رازی بن بەوەی قەرز بەوڵاتێك بدەن كە داوای دەكات، پارەكەی بۆ دابین دەكەن. وڵاتانی ئەندام بەپێی پشكی خۆیان پارە بەسنوقەكە دەدەن تا ئەو وڵاتانەی كە خاوەنی گرفتی دارایین سوودی لێببینن.

 

سەرچاوە.. گۆڤاری ژوری بازرگانی و پیشەسازی سلێمانی