له‌سه‌رچاوه‌ سروشتییه‌كاندا، عیراق نۆیــه‌م ده‌وڵــــه‌مـــه‌ندی جیهانه‌ ‌

به‌پێی‌ راپۆرتێكی‌ (ۆڵ ستریت جۆرناڵ)ی‌ ئه‌مریكی‌، عیراق نۆیه‌م وڵاته‌ له‌ڕیزبه‌ندی‌ ئه‌و وڵاتانه‌ی‌ كه‌ده‌وڵه‌مه‌ندن له‌سامانی‌ سروشتیدا، هه‌ر به‌پێی‌ ئه‌و راپۆرته‌ش به‌های‌ ئه‌و سامانه‌ سروشتییه‌ی‌ عیراق هه‌یه‌تی‌ 15 تریلیۆن‌و 900 ملیار دۆلاره‌. جگه‌ له‌سامانی‌ سرۆشتی‌ له‌ڕووی‌ جوگرافییه‌وه‌ عیراق یه‌كێكه‌ له‌و وڵاتانه‌ی‌ كه‌ده‌توانێت ببێته‌ رێگایه‌كی‌ گرنگی‌ هاتوچۆی‌ بازرگانی‌، به‌ڵام هه‌موو ئه‌و توانا سروشتیانه‌ پێویستی‌ به‌به‌كارهێنان‌و وه‌به‌رهێنانی‌ ژیرانه‌ هه‌یه‌، بۆئه‌وه‌ی‌ بتوانێت سوودی‌ لێوه‌ربگرێت.
روسیا یه‌كه‌مه‌
(ۆڵ ستریت جۆرناڵ)ی‌ ئه‌مریكی‌ له‌ڕاپۆرتێكدا ناوی‌ وڵاته‌ ده‌وڵه‌مه‌نده‌كانی‌ جیهانی‌ بڵاوكردۆته‌وه‌ له‌ڕووی‌ سامانی‌ سرۆشتییه‌وه‌، به‌پێی‌ راپۆرته‌كه‌ش روسیا یه‌كه‌م وڵاتی‌ جیهانه‌‌و به‌ده‌وڵه‌مه‌ندترین وڵات داده‌نرێت له‌سامانی‌ سروشتیدا، به‌تایبه‌ت نه‌وت‌و غاز‌و خه‌ڵوز‌و دارستانی‌ سروشتی‌، سه‌رجه‌م سامانه‌ سروشتییه‌كه‌شی‌ به‌ 75 تریلیۆن‌و 700 ملیار دۆلار خه‌مڵێنراوه‌، له‌دوای‌ ئه‌ویش ویلایه‌ته‌ یه‌كگرتووه‌كنی‌ ئه‌مریكا به‌پله‌ی‌ دووه‌م دێت‌و سامانه‌ سروشتییه‌كه‌ی‌ به‌به‌های‌ 45 تریلیۆن‌و 550 ملیار دۆلار مه‌زه‌نده‌ ده‌كرێت. 
باسی‌ جیوه‌یان نه‌كردووه‌
هه‌ر له‌و راپۆرته‌دا عیراقیش یه‌كێكه‌ له‌وڵاته‌ ده‌وڵه‌مه‌نده‌كان‌و پله‌ی‌ نۆیه‌می‌ به‌ده‌ست هێناوه‌ له‌به‌رئه‌وه‌ی‌ سامانه‌ سروشتییه‌كه‌ی‌ به‌ 15 تریلیۆن‌و 900 ملیار دۆلار خه‌مڵێنراوه‌، پله‌ی‌ نۆیه‌میش بۆ عیراق له‌سه‌ر بنه‌مای‌ 10 جۆر له‌گرانبه‌هاترین سامانه‌ سروشتیه‌كان وه‌ك، نه‌وت، غاز، خه‌ڵوز، دار‌و دارستان، زێڕ، زیو، مس، یۆرانیۆم، ئاسن‌و فۆسفات حساب كراوه‌. پسپۆڕانی ئابووریش جه‌خت له‌سه‌ر ئه‌وه‌ ده‌كه‌نه‌وه‌، كه‌عیراق پڕه‌ له‌سامانی‌ سروشتیی، به‌ڵام ده‌كه‌وێته‌ سه‌ر ئه‌وه‌ی‌ به‌باشی‌ وه‌به‌ربهێنرێت، چونكه‌ هه‌ندێك له‌و سامانه‌ سروشتییه‌ گرنگانه‌ی‌ عیراق، تائێستا سوودیان لێوه‌ر نه‌گیراوه‌. 
هادی‌ ئه‌لناسر پسپۆڕێكی‌ ژینگه‌ عیراقییه‌‌و له‌وباره‌یه‌وه‌ ده‌ڵێ:»راپۆرته‌ جیهانییه‌كه‌ هه‌ندێك جۆری‌ سامانی‌ سروشتیشی‌ باس نه‌كردووه‌، كه‌عیراق هه‌یه‌تی‌، وه‌ك جیوه‌ی‌ سوور له‌باشووری‌ عیراق كه‌مادده‌یه‌كی‌ ده‌گمه‌ن‌و ناوازه‌یه‌».
كێشه‌كان ناوخۆیین
ماجد محه‌مه‌د حه‌سه‌ن پسپۆڕی‌ ئابووری‌ به‌ڕۆژنامه‌ی‌ (الصباح)ی‌ راگه‌یاندوه‌، عیراق ده‌بێته‌ یه‌كێك له‌وڵاته‌ گرنگه‌كانی‌ بواری‌ وه‌به‌رهێنان له‌سامانی‌ سروشتیدا، ئه‌ویش له‌به‌ر چه‌ند هۆكارێك له‌وانه‌، ده‌ربازبوونی‌ عیراق له‌به‌ندی‌ حه‌وته‌می‌ ئه‌نجومه‌نی‌ ئاسایشی‌ نێوده‌وڵه‌تی‌‌و گه‌یشتن به‌ئاستێكی‌ یه‌كسان له‌په‌یوه‌ندییه‌ نێوده‌وڵه‌تییه‌كانیدا، هه‌روه‌ها به‌كارهێنانی‌ هه‌موو ته‌كنه‌لۆژیایه‌كی‌ نوێ، هه‌موو ئه‌مانه‌ هۆكاری‌ یارمه‌تیده‌رن بۆ گه‌شه‌كردن‌و راكێشانی‌ وه‌به‌رهێن.
ئه‌و ده‌ڵێ:»كێشه‌‌و به‌ربه‌سته‌كانی‌ به‌رده‌م وه‌به‌رهێنان، كێشه‌ی‌ دره‌كی‌ نین، به‌ڵكو ناوخۆیین‌و په‌یوه‌ندییان به‌چۆنێتی‌ به‌ڕێوه‌بردن هه‌یه‌، بۆیه‌ ده‌بێ عیراق ده‌وڵه‌تی‌ دامه‌زراوه‌یی هه‌بێت‌و گرژی‌‌و ئاڵۆزییه‌ سیاسییه‌كانی‌ كه‌مبكاته‌وه‌‌و بیرۆكراتیه‌ت‌و گه‌نده‌ڵیش له‌ناوبه‌رێت، هه‌روه‌ها ژێرخانی‌ پێویستیش ئاماده‌ بكات».
پێگه‌ی‌ جوگرافی‌
له‌به‌رامبه‌ردا عه‌بدولزه‌هره‌ ئه‌لهنداوی‌ وته‌بێژی‌ وه‌زاره‌تی پلاندانانی‌ عیراق رایگه‌یاند، عیراق له‌پلانه‌ ستراتیژییه‌كه‌یدا (2013 – 2017) ئه‌وه‌ی‌ ره‌چاوكردووه‌ كه‌گرنگی‌ به‌هه‌ندێك له‌كه‌رته‌ ئابوورییه‌كان بدات، بۆئه‌وه‌ی‌ جێگه‌ی‌ نه‌وتی‌ بۆ بگرێته‌وه‌.
عیراق جگه‌ له‌سامانی‌ سروشتی‌، له‌ڕووی‌ هه‌ڵكه‌وته‌ی‌ جوگرافیشه‌وه‌ خاوه‌نی‌ گرنگییه‌كی‌ تایبه‌ته‌‌و به‌هه‌مان شێوه‌ ئه‌گه‌ر پلانی‌ وه‌به‌رهێنانی‌ راست‌و دروستی‌ له‌پشته‌وه‌ بێت، ده‌توانێت ببێته‌ رێڕه‌وێكی‌ بازرگانی‌ گه‌وره‌ له‌ناچه‌ی‌ خۆرهه‌ڵاتی‌ ناوه‌ڕاستدا.
فایه‌ق عه‌بدولڕه‌سوڵ كه‌پسپۆڕێكی‌ تری‌ بواری‌ ئابوورییه‌ وتی:»عیراق له‌سه‌ر نه‌خشه‌ی‌ جیهان شوێنێكی‌ گرنگی‌ به‌ركه‌وتووه‌، به‌و مه‌رجه‌ی‌ وه‌به‌رهێنانی‌ باشی‌ تێدا بكرێت، پێویسته‌ عیراق هه‌وڵ بدات وه‌به‌رهێنه‌ گه‌وره‌كانی‌ جیهان بهێنێته‌ وڵاته‌وه‌‌و پڕۆژه‌ی‌ گه‌وره‌ جێبه‌جێ بكه‌ن، ده‌بێ به‌نده‌رێكی‌ زۆر قوڵ‌و گه‌وره‌ی‌ هه‌بێت‌و ئه‌و هێڵی‌ ئاسنه‌ش كه‌باسی‌ لێده‌كرێ بۆ به‌ستنه‌وه‌ی‌ باكوور‌و باشووری‌ عیراق‌و دواتر به‌ستنه‌وه‌ی‌ به‌وڵاتانی‌ دراوسێوه‌، جێبه‌جێ بكرێت».
سه‌رچاوه‌ی‌ داهاتی‌ هه‌میشه‌یی
ئه‌و پسپۆڕه‌ ئابوورییه‌ ئاماژه‌ به‌وه‌ ده‌كات، كه‌بازرگانی‌ جیهانیی له‌ژاپۆن، هیندستان، چین‌و ئێرانیشه‌وه‌ تائێستا ته‌نیا به‌دوو ڕێگه‌دا تێپه‌ڕ ده‌بێت به‌ره‌و ئه‌وروپا، ئه‌وانیش رێگه‌ی‌ نۆكه‌ندی‌ (سویس)ه‌ له‌گه‌ڵ (ره‌ئس ره‌جا ئه‌لساڵح)، ئه‌و دوو رێگایه‌ش زۆر دوور‌و درێژه‌‌و ماوه‌یه‌كی‌ زۆری‌ ده‌وێت تاكاڵا بازرگانییه‌كان ده‌گه‌یه‌نرێنه‌ جێی‌ خۆیان، به‌ڵام ئه‌گه‌ر عیراق ببێته‌ رێگه‌یه‌كی‌ بازرگانی‌‌و ئه‌و شمه‌ك‌و كاڵایانه‌ له‌عیراقه‌وه‌ رێگا هه‌بێت بۆ گواستنه‌وه‌ی‌ بازرگانی‌ به‌ره‌و ئه‌وروپا كاتێكی‌ زۆر بۆ بازرگانان ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‌و رێگاكه‌یان بۆ كورت ده‌بێته‌وه‌، له‌به‌رئه‌وه‌ی‌ هه‌موویان رووی‌ تێده‌كه‌ن، هه‌ركاتێكیش عیراق ببێته‌ رێڕه‌وێكی‌ بازرگانی‌، ئه‌وا سه‌رچاوه‌یه‌كی‌ داهاتی‌ هه‌میشه‌یی مسۆگه‌ر ده‌كات.