ئا: ڕێژه‌ن – بازرگانی‌و پیشەسازی
بەڕێوەبەری گەشەپێدانی پیشەسازی سلێمانی، محەمەد جەبار ئاماژە بەوە دەكات پیشه‌سازی له‌دۆخێكی قورسدایه له‌هه‌رێمی كوردستان، له‌به‌رئه‌وه‌ی ژینگه‌ی پیشه‌سازی له‌بار نیه، ناوچه‌ی پیشه‌سازیمان نییه، پێداویسته‌كانی پیشه‌سازی له‌ئاوو كاره‌با‌و زه‌وی زۆر به‌قورسی ده‌ستده‌كه‌وی، كردنه‌وه‌ی سنوره‌كان‌و به‌لێشاو هاتنی كاڵای بێ كوالێتی بۆ ناو وڵاته‌كه‌مان هۆكاری سه‌ره‌كی ئه‌م دۆخه قورسه‌ن، ئەو دەڵێت “بەڵام سەرباری ئەم دۆخە قورسەش پیشه‌سازی نه‌وه‌ستاوه‌و گه‌شه‌ی خۆی كردوه، ساڵی رابردوو كە مەترسی كۆرۆنا هەبوەو خەڵك ئومێدی بەژیان نەبووە، لەسلێمانی 70 پڕۆژە مۆڵەتی وەرگرتووە”.
بەڕێوەبەری گەشەپێدانی پیشەسازی سلێمانی، محەمەد جەبار بەرۆژنامەی “بازرگانی‌و پیشەسازی” راگەیاند سلێمانی خوازیارە لەپیشەسازییدا بەپێشەنگی بمێنێتەوەو لەگەشە نەكەوێت، ئەو وتی “سلێمانی بەشێكی گرنگ لەكارگە پیشەسازییە گەورەكانی كوردستان‌و عێراق لەخۆدەگرێت، كە توانای بەرهەمهێنانیان لەئاستێكی زۆر بەرزدایە، پێنج كارگەی چیمەنتۆكەی پارێزگای سلێمانی رۆژانە 40 هەزار تەن بەرهەم دەهێنن، دوو كارگەی شیش‌و ئاسن هەن كە برشی بەرهەمهێنانی رۆژانەیان 600 تەن بۆ 1200 تەن ئاسنە، چەندین كارگەی بچوكتریشمان هەن كە توانای بەرهەمهێنانیان 200 تا 500 تەنە، چەندین كارگەی خشتمان هەن كە هەموو پێداویستی بازاڕی عێراق پڕ دەكەنەوە بەكوالێتی بەرز، كارگەی باشمان هەیە لەشیرەمەنی‌و بەرهەمی ماست، كارگەی جبس لیز گەورەترین كارگەی جبسی عێراقە‌و براندێكی جیهانی سەروكاری دەكات كە كۆكاكۆلایە، هاوكات چەندین كارگەی تری پەتاتەو جبس دروستبووە، پیهارتۆنی بیناسازی‌و بلۆكی ئاسایی‌و چەندین جۆر بلۆك‌و سەندەویچ پلان‌و ترشی كبریتیك، كاشی مۆزائیكی فول ئۆتۆماتیك‌و مەڕمەڕ‌و زەخرەفەمان هەیە، چوار پێنج كارگەی دروستكردنی قیرو ئیزۆگام‌و فلیكۆنمان كە هەموو بەرهەمەكەیان بۆ هەناردە كردنە، بەژمارە لەسلێمانی 1080 پڕۆژەی پیشەسازیمان هەیە”.
سەبارەت بەو دەنگۆیانەش كە باس لەوە دەكەن سلێمانی لەریزبەندی شارە پیشەسازییەكانی عێراق پاشەكشەی كردوە‌و ئێستا لەپلەی یەكدا نییە، محەمەد جەبار وتی “هەر قسەیەك كە دەكرێ دەبێ بەداتا بێت، تا ئێستا هیچ داتایەكی تازە نەكراوە بیسەلمێنێ سلێمانی پاشەكشەی كردووە یاخود لەچی ریزبەندییەكدایە، ئەوەی بریكاری وەزیری پیشەسازی عێراق باسی كردوە لەسەر بنەمای ئەو مۆڵەتانەی لەبەغداو پارێزگاكانی ناوەڕاست‌و باشوری عێراق دەدرێ ئەو قسەیەی كردوە، بەڵام بەكردەكی زۆربەی پڕۆژە ستراتیجییەكان لەپارێزگای سلێمانییە، وەكو كارگەی شیش‌و چیمەنتۆو خشت‌و ئەوانی تر. بۆیە ناتوانین بڵێین سلێمانی لەڕووی پیشەسازییەوە پاشكشەی كردوە یاخود لەچی ریزبەندییەكدایە، لەبەرئەوەی داتایەك نەكراوە، ئەو داتایانەش كە كراون وەختی خۆی حكومەتی عێراقی لەگەڵ UN كردی، كە دەڵێ زیاتر لە 30%ی پیشەسازی هەرێمی كوردستان‌و عێراق لەسلێمانیدایە”.
وتیشی “عێراق پارەیەكی زۆری تەرخان كردوە بۆ بانكی پیشەسازی‌و كشتوكاڵ‌و هەموو بوارەكان، پشتگیرییەكی زۆریشی دەكات، یاسایەكیشیان هەیە كاری پێدەكەن، بەڵام بەداخەوە ئێمە تا ئێستا لەهەرێمی كوردستاندا بەمجۆرە نییە، ئەوەی وەكو خۆم دەیبینم لەسەر ئاستی راگەیاندن هیچیان نەهێشتوەتەوە، بەڵام لەسەر ئەرزی واقیع بەپێچەوانەوە هیچ شتێك بۆ گەشەی پیشەسازی نەكراوە، ئەوە یاسای 20ە وا دوو ساڵە ئێمە كاری پێدەكەین لەوەزارەتی بازرگانی‌و پیشەسازی كەچی تا ئێستا لەپەرلەمانی كوردستان پەسەند نەكراوە. واتە ئەو مۆڵەتەی ئێمە دەیدەین نایاساییە، چونكە بەپێی دەستور هەر بڕیارێك كە دەردەچێت دەبێت پەرلەمان پەسەندی بكات. بۆیە هیچ وەزارەتێكی تر كار بەیاساكە ناكەن”.
بەڕێوەبەری گەشەپێدانی پیشەسازی سلێمانی ئەوە روندەكاتەوە كە ئیچستا خاوەن پڕۆژە كێشەی زۆری بۆ دروست بووە لەبەرئەوەی وەختی خۆی زەوییەكەی بەپێی یاسای ژمارە 25 وەرگرتوە كە یاسای بەكرێگرتنە، ئێستا یاسای ژمارە 25 هەڵوەشاوەتەوە‌و حكومەتی هەرێم كاری پێناكات كە ئەو یاسایەش هێشتا لەپەرلەمان هەلنەَوەشاوەتەوە، ئەو وتی “لەم نێوانەدا خاوەن پڕۆژە نازانێ چی بكات؟ بەمشێوەیە پیشەسازی چۆن گەشە دەكات؟ هیچ بودجەیەكیش تەرخان نەكراوە لەهیچ بانكێكدا بۆ گەشەپێدانی پیشەسازی، هیچ ناوچەیەكی پیشەسازیش نییە لەهەرێمی كوردستاندا كە خاوەن پڕۆژە بڕوات بێ كێشە پڕۆژەكانی تیا جێبەجێ بكاو ئاستەنگی بۆ دروست نەكرێ‌‌و نەكەوێتە بەر رەحمەتی ئەم‌و ئەوو ئەم زەوییە نەكڕێ بە چل پەنجا دیفتەرو ئەو جێگە عەمودە نەكڕێ بەدەفتەرێك، ئیتر نازانم ئەو هەنگاوانەی نراون بۆ گەشەپێدانی پیشەسازی چین؟ من وەكو خۆم هیچ نابینم”.
محەمەد جەبار ئەوە روندەكاتەوە كە لەساڵی 2009ەوە بڕیار بوو 4 ناوچەی پیشەسازی دروست بكرێ هەر یەكەی لەسەر روبەری 3000 دۆنم بۆ وەزارەتی بازرگانی‌و پیشەسازی‌و هەریەكەو 45 ملیار دیناریشیان بۆ تەرخان بكرێت، ئەو وتی “ئەی كوا؟ بۆچی لە 2009ەوە تا ئێستا جێبەجێ نەكراوە؟ كوا ئەم ناوچانە لەكوێن؟ كوان خزمەتگوزارییەكانیان؟ مانای وایە تەنها بەراگەیاندن‌و قسە گەشە بەپیشەسازی دراوە”.
وتیشی “چەندین پارچە زەویمان هەیە لەشاری سلێمانی بەناوی ناوچەی پیشەسازییەوە تا ئێستا دینارێكیان بۆ خەرج نەكراوە‌و هەر نەخشەشیان بۆ نەكراوە، چەندین سەرمایەدار داواكاری‌و پێشنیاریان كردووە بەڕێككەوتن لەگەڵ حكومەت خزمەتگوزارییەكە دابین بكەن، ئەوان كرێ وەرگرن تا پارەكەیان وەردەگرنەوە، بەڵام رەزامەندی لەسەر ئەوەش نەدراوە. بۆ نمونە ژووری بازرگانی و پیەشسازی خۆی دوو ساڵ دەبێت ئەم داواكارییەی كردووەو لەڕێگەی ئێمەوە بەرز كراوەتەوە بۆ وەزارەتی بازرگانی‌و پیشەسازی، بەڵام رەزامەندی نەكراوە”.
بەڕێوەبەری گەشەپێدانی پیشەسازی سلێمانی ئاماژە بەوە دەكات كە بنەمایەكی گرنگی بەپیشەسازی بوون پڕۆژەی بچوك‌و مام ناوەندە، ئەو وتی “پڕۆژە بچوك‌و مام ناوەندەكان غەدریان لێكراوە، لەبەرئەوەی ئەمانە مۆڵەت لەژووری بازرگانی‌و پیشەسازی وەردەگرن هیچ ئیمتیازێك نایانگرێتەوە، نەدەتوانن زەوی وەربگرن‌و نەبەخشینی گومركی‌و باج دەیانگرێتەوە، لەكاتێكدا پیویستە ئەمانە پشتگیریی بكرێن‌و قەرزی پیشەسازییان پێبدری، بەڵام بەداخەوە ئەمانە بێبەشن لەهەموو ئیمتیازێك”.
وتیشی “بۆ نمونە زۆرجار دەگەڕێم‌و دەبینم حەوت گەنج بەیەكەوە لەژێرزەمینێكدا كار دەكەن، دەڵێم كرێكەتان چەندە؟ دەڵێن 2 ملیۆن دینار، بەڵام پڕۆژەیەكی گەورە كە مۆڵەتی وەرگرتوە لەوەبەرهێنان یان وەزارەتی بازرگانی، مەترێك زەوی وەردەگرێت لەساڵێكدا بە 750 تا 1000 دینار، هەزار مەتری وەرگتوە كە لەساڵێكدا كرێكەی دەكاتە ملیۆنێك دینار، بەڵام ئەم داماوە 2 ملیۆن 3 ملیۆن دەدات مانگانە بەژێرزەمینێك كە مەرجی تەندروستیشی تیا نییە، بۆیە بەداخەوە ئەم پڕۆژانە لەپووكانەوەدان”.
محەمەد جەبار سەرباری ئەوەی ئاماژە بەوە دەكات كە لەسلێمانی پێداویسته‌كانی پیشه‌سازی له‌ئاوو كاره‌با‌و زه‌وی زۆر به‌قورسی ده‌ستده‌كه‌ون‌و كردنه‌وه‌ی سنوره‌كان‌و به‌لێشاو هاتنی كاڵای بێ كوالێتی دێنە هەرێمی كوردستانەوە، بەڵام پیشه‌سازی نه‌وه‌ستاوه‌و گه‌شه‌ی خۆی كردوه، ئەو وتی “هه‌رچه‌نده قه‌رزی پیشه‌سازی نه‌بوه، زه‌وی پیشه‌سازی نه‌بوه، كاره‌با نه‌بوه، هێشتا خه‌ڵك پڕۆژه‌ی هه‌ر كردوه، ئه‌گه‌رچی گه‌شه‌كه‌ی له‌ئاستی خواستی ئێمه‌دا نییه، بەڵام گەشبینم كە خەڵك كۆڵ نادات، خەڵك خۆی بوێرانە دەیكات، سەرباری هەموو ئاستەنگەكان، لەساڵی رابردوودا كە مەترسی كۆرۆنا هەبوەو خەڵك ئومێدی بەژیان نەبووە، لەسلێمانی 70 پڕۆژە مۆڵەتی وەرگرتووە، ئەمەش باشترین بەڵگەیە كە سلێمانی خوازیارە لەپیشەسازیدا لەگەشە نەكەوێت”.
Kurdish