سێ داهێنان هه‌یه له جیهاندا كه سه‌ره‌تای بیرۆكه‌كه‌ی له ڕوسیا بووه، به‌ڵام به‌هه‌ر هۆیه‌ك بێت داهێنه‌ره سه‌ره‌كییه‌كانی ئه‌و به‌رهه‌مانه ون بوون.
زۆر كه‌س ئه‌وه نازانێت كه ڕوسییه‌كان زۆر پێشه‌نگ بوون له زۆربه‌ی ئه‌و داهێنانانه‌ی كه له جیهاندا هه‌یه یان پێشه‌نگ بوون له‌بیرۆكه سه‌ره‌تاییه‌كاندا ، به‌ڵام زۆربه‌ی ئه‌و داهێنانه له‌كاتی به‌رهه‌مهێنانیدا یان له كاتی به بازاڕكردنیدا شكستیان هێنا، به تایبه‌تی له كاتی جه‌نگی یه‌كه‌می جیهانیدا، له‌وانه‌ش
یه‌كه‌مین ئوتۆمبیل له مێژوودا
زانای ڕوسیی(لیۆنتی شامشورینكوف) توانی له‌ساڵی 1752دا یه‌كه‌مین گالیسكه‌ی خۆجووڵێن دروست بكات كه له‌سه‌ر چوار تایه ده‌ڕۆیشت و گێچێكیشی هه‌بوو بۆ پێوانكردنی ئه‌و ماوه‌یه‌ی كه ده‌یبڕێت ، هه‌رچه‌نده ئه‌و داهێنانه‌ی (شامشۆرینكۆف) به‌ر له داهێنانه‌كه‌ی زانای فه‌ره‌نسیی( نیكۆلاس كۆنۆت) بوو كه له 1769دا خستییه ڕوو، به‌ڵام حكومه‌تی قه‌یسه‌ریی له‌و كاته‌دا ڕه‌تیكرده‌وه كه پشتیوانیی دارایی پێشكه‌ش به‌و زانایه بكات بۆ گه‌شه‌پێدانی داهێنانه‌كه‌ی.
په‌ره‌شووت
داهێنانی یه‌كه‌مین په‌ره‌شووت له‌سه‌ر ده‌ستی ئه‌كته‌ری به‌ناوبانگی ڕوسیی(گلیپ كۆتیلنیكۆف) هاتووه‌ته ئاراوه و ئه‌مرۆ به شێوه‌یه‌كی به‌ربڵاو به‌كار ده‌هێنرێت، ئه‌و بیرۆكه‌یه‌ش كاتێك بۆ (كۆتیلنیكۆف) دێت كه بۆ خۆی شاهێدی مردنی فڕۆكه‌وانێكی ڕووسیی بوو كه دوای له‌كاركه‌وتنی فڕۆكه‌كه‌ی له ساڵی (1910)دا له به‌رزایی 400 مه‌تره‌وه كه‌وتووه‌ته خواره‌وه، دوای ئه‌وه (كۆتیلنیكۆف) بڕیارده‌دات ڕێگه‌یه‌ك بدۆزێته‌وه كه بتوانێت فڕۆكه‌وانه‌كان له كاتی ڕووداوه كتوپڕه‌كان دا ڕزگار بكات.
ئاگركوژێنه‌وه‌ی ده‌ستیی
كه‌فی سپی باشترین چه‌كه بۆ ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی ئاگره‌كان، به‌ڵام ئه‌م (كه‌ف)ه یان (چه‌ك)ه گرنگه تا ساڵی 1902 نه‌ناسرابوو، تا ئه‌و كاته خه‌ڵكیی ئاو و سۆدایان به‌كار هێناوه بۆ كوژانه‌وه‌ی ئاگره‌كان له هه‌مان ساڵدا (ئه‌لكسنده‌ر لۆران)ی مامۆستای كیمیای ڕوسیی یه‌كه‌مین بوتڵی ئاگركوژینه‌وه‌ی پڕ له كه‌فی داهێنا.
له‌و كاته‌دا زۆرتر جیهان چاوی له شاری باكۆ بوو به‌و پێیه‌ی یه‌كێك بوو له سه‌نته‌ره گرنگه‌كانی نه‌وت و وزه له‌ئیمپراتۆریه‌تی ڕوسیای ئه‌و كاته‌دا، هه‌ر ئه‌و ناوچه‌یه‌ش چه‌ندین ڕووداوی ئاگركه‌وتنه‌وه‌ی به خۆیه‌وه بینی كه هه‌ندێكیان كۆنترۆڵكردنیان زه‌حمه‌ت بوو . هه‌ر بۆیه ئه‌و كاته هه‌وڵه‌كان چڕ بووبونه‌وه بۆ گه‌ڕان به دوای ماده‌یه‌كدا كه به‌كار بێت و توانای هه‌بێت ئاگره‌كان له ماوه‌یه‌كی پێوانه‌ییدا كۆنترۆڵ بكات.
ئه‌وداهێنانه‌ی مامۆستا (ئه‌لكسنده‌ر لۆران) ناونرا (لۆرانتینا) كه هێمایه‌ك بوو بۆ ناوی جیهان و بۆ یه‌كه‌مین جاریش به‌رهه‌مه‌كه له‌شاری ( سان پیترسبۆرگ)ی ڕوسیا ڕیكلامی بۆ كرا و بڵاو كرایه‌وه.
Kurdish