زانایان لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لەو بڕوایەدان كە لە داهاتوویەكی نزیكدا دەرمانەكان یارمەتی مرۆڤ دەدەن بۆ دواخستنی دەردەپیری و زیادكردنی تەمەن.
گرنگ نییە زۆر بژین، گرنگە تەندروستیمان باش بێت.
مرۆڤ دەیەوێت چەندە بژی ؟ 85 ساڵ یان 90 یان 100 ساڵ؟ ئەوە گرنگ نییە، بەڵكو ئەوە گرنگە لەو ماوەیەی تەمەندا دۆخی تەندروستی چۆنە؟ بە تایبەتی لە تەمەنی بەساڵاچووییدا.
ئەوەی تا ئێستا بە تەواوی و دروستیی تەمەنی تۆماركرابێت و وەك بەتەمەنترین كەسی جیهان درابێتە قەڵەم خاتونێكی فەرەنسیی بوو كە لە ساڵی 1997دا و لە تەمەنی 122 ساڵیدا كۆچی دوایی كرد.
هەر لەمبارەیەوە زانایانی ئەمریكیی پێیان وایە كە دەرمانەكان یارمەتیدەر دەبن لە دواخستنی دەردەپیریی و زیادكردنی ئەو ساڵانەی مرۆڤ بەتەندروستییەكی باشەوە بەسەری دەبات.
ئەو دەرمانانە بۆ تەمەندرێژكردنی مرۆڤە؟
دكتۆر (ئۆبری دی گرای) پسپۆڕی پزیشكیی پیریی، داكۆكیكاری سەرسەختی درێژكردنی تەمەن لە جیهاندا، یەكێكە لە گەورە كارمەندانی دامەزراوەی (ساینس) بۆ توێژینەوە لە ئەمریكا و لە پارەی خۆی ملیۆنەها جونەیهی خەرج كردووە بۆ توێژینەوەكانی سەبارەت بە پیریی و لەم چوارچێوەیەشدا تاقیگەیەكی تایبەتی هەیە لە (دۆڵی سیلیكۆن) لە ویلایەتی كالیفۆرنیا ، پێی وایە كە پێشكەوتنی پزیشكیی وا دەكات مرۆڤ بۆ سەدەها ساڵ بژی.
ئەو دەڵێت»هیچ كەسێكم نەبینیوە بیەوێت تووشی نەخۆشیی زهایمەر ببێت، كەواتە تێكچوونی دۆخی تەندروستی كە یەكێكە لە دەرەنجامەكانی بەساڵاچوون گەورەترین كێشەیە كە ڕووبەڕووی جیهان دەبێتەوە».
ئایا دەتوانرێت ڕێگریی لە پیربوون بكرێت و مرۆڤ هەمیشە گەنج بێت؟
لەمبارەیەوە (دی گرای) دەڵێت» بواری پزیشكیی نزیكە لە چارەسەركردنی ئەو كێشەیە و ئەگەر پیریی كۆنتڕۆڵ بكرێت ئەوا سنورێك نامێنێتەوە بۆ تەمەنی مرۆڤ».
هاوكات ئەو پزیشكە ئاماژە بەوە دەدات كە هەرچەندە تەلیسم و گرێكوێرەكانی نهێنی پیربوونیش بكرێنەوە، بەڵام هێشتا كەسانێك هەن كە دەمرن، ئەویش بە هۆی ڕووداوەكانی هاتوچۆو و هەندێك ڕووداوی كتوپڕ و نەخوازراوی دیكەوە، بەڵام لە ڕاستیدا مرۆڤ لە تێكڕای تەمەنێكی درێژتردا دەژی و جگە لەو ڕووداوانەی باس كران، ئیدی شتێك بۆ مردنی مرۆڤ نامێنێتەوە مەگەر ئەوەی هەسارۆكەیەك خۆی بكێشێت بە زەویدا» .
هەرچەندە بیرۆكەی شكستهێنان بە پیریی لایەنگری كەمی هەیە لە جیهاندا، بەڵام ئەگەر ڕۆژێك خەونێكی وا بكرێتە ڕاستیی ئەوا لە (دۆڵی سیلیكۆن) دەبێت، چونكە خاوەنكارە گەورە و خاوەن ملیارەها دۆلارەكان لە كەرتی تەكنەلۆژیادا لەوێ كاردەكەن و ڕاهاتوون لەسەر ئەوەی كە بە شێوازێكی نائاسایی ڕووبەڕووی بیرۆكە باوەكان ببنەوە.
جگە لەوەش لەساڵی 2013 كۆمپانیای زەبەلاحی گۆگڵ لە بواری تەكنەلۆژیادا كۆمپانیای (كالیكۆ)ی دامەزراند كە بە مانای ( كۆمپانیای كالیفۆرنیا بۆ ژیان)ە و ئەركەكەی ئەوەیە كە وا بكات خەڵك بتوانن زیاتر بژین و ژیانێكی پڕ تەندروستییان هەبێت، بەڵام تا ئێستا ئەو كۆمپانیایە جۆری توێژینەوەكانی ئاشكرا نەكردووە و بارەگاكەشی لە شوێنێكی نادیارە و هیچ تابلۆیەكی ناساندنی ئەو كۆمپانیایە بوونی نییە.
لە ساڵی 2016 شدا (مارك زۆكەربێرگ)ی دامەزرێنەری كۆمپانیای فەیسبوك پەیمانی دا كە تا كۆتایی ئەم سەدەیە هەوڵ بدات كە مامەڵەكردن لەگەڵ هەموو نەخۆشییەكان چارەسەر یان قەدەغە بكات.
خانمێكی دیكەش بە ناوی (لۆرا دیمینگ) كە بە خاوەن پرۆژەكان ناسراوە لە كالیفۆرنیا سندوقێكی دامەزراندووە بۆ درێژكردنەوەی تەمەن و ئەو كۆمپانیایانە وەبەرهێنانی تێدا دەكەن كە هەوڵ دەدەن كێشەكانی پەیوەست بە بەساڵاچوون چارەسەر بكەن.
پسپۆڕان دەڵێن» درێژكردنەوەی تەمەن شتێكی ئاساییە كاتێك مەسەلەكە پەیوەست بێت بە زیندەوەری بچووكی وەك بەكتریا و مێشوولەی میوە و كرمەكان، بەڵام دەبێتە شتێكی زۆر قورس كە شتەكە پەیوەست بێت بە زیندەوەرانی گەشەكردووتر».
پڕۆفیسۆر (گۆردون لیتگۆ) لە پەیمانگای باك بۆ توێژینەوەی پیریی، تاقیگەیەك بەڕێوەدەبات كە تێیدا توێژینەوە لەسەر چۆنییەتی درێژكردنەوەی ژیانی كرمی مایكرۆسكۆبی و خانەكانی مرۆڤ دەكرێت. لەسەر ئەم پرسە دەڵێت» پیریی لە زیندەوەرە تاقیگەییە ساكارەكاندا نەرم و هێواشە و دەتوانین بە ڕێژەی (500%) ژیانیان درێژ بكەینەوە، بەڵام لە ئاژەڵانی ئاڵۆزتری وك مشك، توانیومانە بە ڕێژەی (20%) یان (30%) ژیانیان درێژ بكەینەوە، بەڵام ناتوانین سنوری كردەیی لە مرۆڤدا دیاریی بكەین».
سەرۆكی پەیمانگای باك سەبارەت بە هەوڵەكان لە بواری زیادكردنی تەمەنی مرۆڤ دەڵێت» ئەو مەسەلەیە لە ئامانجە سەرەكییەكەی خۆی لایداوە بەوەی كە پێشتر هەوڵەكان بۆ ئەوە بووە كە وا لە مرۆڤ بكرێت كە لە تەمەنی بەساڵاچووییدا بە تەندروستییەكی باش بژی».
ئەگەر دەرمانێكی گونجاو هەبێت بۆ ڕوبەروبونەوەی پیریی ئەوا وەرزشكردنە
هەندێك لە پسپۆڕانیش پێیان وایە كە نابێت چاوەڕوانی ئەوە بین كە دەرمانەكان سەرجەم كێشە تەندروستییەكان چارەسەر دەكەن، بەڵكو پێویستە هەوڵبدرێت كە مرۆڤ بگاتە چارەسەرێكی مامناوەندی لەگەڵ زانستدا، ئەوان دەڵێن» چەندین شت هەیە كەسەكان دەتوانن بیكەن بۆ ئەوەی هەلی زیاتریان هەبێت قۆناغی بەتەمەنییان بە تەندروستییەكی باش بەسەر بەرن لەسەرو هەمووشیانەوە مەشقی وەرزشییە و ئەگەر دەرمانێكی گونجاو هەبێت بۆ ڕووبەرووبوونەوەی پیریی ئەوا وەرزشكردنە».
ئەوەی دەشبینرێت لە ئەمەریكا و زۆربەی وڵاتانی جیهان شوێن و سەنتەری تایبەت كراوەتەوە بۆ بەساڵاچوان بۆ وەرزش و مەشقی جەستەیی و پسپۆڕ و بەڕێوەبەرانی ئەو ناوەندانەش كۆكن لەسەر ئەوەی كە چالاكییە جەستەییەكان بۆ بەساڵاچوان زۆر گرنگە، بە بۆچوونی ئەوان مەشقی وەرزشیی جگە لە هێشتنەوەی جەستە بە گەنجی یارمەتیدەریشە بۆ پتەوبوونی پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكان و مانەوەی یادگە بە سەلامەتی و ڕێگرتن لە بیرچوونەوە و لە گەڵیشیدا پیادە كردنی سیستمێكی خۆراكی دروست كارێكی گرنگە بۆ كەسانی بەساڵاچوو.
بەڕێوەبەرانی ئەو ناوەندانە جەخت لەوە دەكەنەوە چەندە زانست پێشبكەوێت و چەندە دەرمانەكان سەرسوڕهێنەر بن بەڵام وەرزش و ئاگاداربوون لە كاتی خواردنی ژەمەكانی ڕۆژانەدا بۆ خۆی یارمەتیدەرێكی زۆر باشە بۆ درێژكردنەوەی تەمەن و هێشتنەوەی مرۆڤ بە گەنجیی.
Kurdish