هێرشە سەربازییەكەی رووسیا بۆ سەر ئۆكراینا چووەتە ناو دووەم مانگییەوە، ئەمەریكا و ئەوروپا و هاوپەیمانی ناتۆ سزای توندیان بەسەر ئەو وڵاتە، بەتایبەتی كەرتی بانك و دراوی رووسیا سەپاندووە، ئەوەیش وای كردووە بەهای دراوەكەی زۆر دابەزێت، لە بەرانبەردا رووسیا وەك زلهێزێك رێوشوێنی خۆی هەیە، یەكێك لەوانە پلانی فرۆشتنی تەواوی بەرهەمەكانی بە رۆبلی رووسی، ئەوەیش شكاندنی سزای سەری و بەرزكردنەوەی ئاستی دراوەكەیەتی.
ڤلادیمێر پوتین، سەرۆكی رووسیا واژووی لەسەر فەرمانێكی سەرۆكایەتی كرد بە پێویستی كردنەوەی كڕیارەكانی غازی سروشتی رووسیا لەلایەن وڵاتانی نا دۆست، لەوانە یەكێتی ئەوروپا، حیسابی بانكی بە رۆبل لە بانكەكانی رووسیا و ئەو فەرمانەیش لە 1ی نیسانی 2022ەوە جێبەجێ دەكرێت، واتە دەبێت ئەوان پارەی ئەو غازەی لە رووسیای دەكڕن بە رۆبل بێت.
پوتین وتی، ئەو كڕیارانەی كڕینی غاز لە رووسیا بە رۆبل رەت دەكەنەوە، پێشێلی گرێبەستەكان دەكەن و بەو شێوەیە جێبەجێكردنی گرێبەستەكان رادەگیرێت، كەس شتمان بێ بەرانبەر پێ نادات و ئێمەیش كاری خێرخوازی ناكەین.
لێرەدا پرسیارێك دێتە ئاراوە ئەگەر رووسیا تەواوی بەرهەم و هەناردەكردنەكانی كرد بە رۆبل چی دەبێت؟، كاتێك دوێنێ چوارشەم فیاچیسلاڤ ڤۆلۆدین، سەرۆكی پەرلەمانی رووسیا پێشنیازی كرد كە رووسیا نەوت و داتنەوێڵە و كانزاكان و پەین و خەڵووز و دار لە بازاڕەكانی دنیا بە رۆبل بفرۆشێت، ئەوە بۆ رووسیا قازانجە.
ساڵی رابردوو رووسیا 75.5 ملیۆن تۆن گەنمی بەرهەم هێناوە، بۆ ئەم وەرزەیش بڕی هەناردەكردنی گەنمی رووسیا بە 35 ملیۆن تۆن دەخەمڵێندرێت، واتە رووسیا گەورەترین هەناردەكاری گەنمە لە دنیا و نزیكەی 16%ی هەناردەی گەنمی دنیای لە وەرزی بەرهەمهێنانی 2021-2022 هەبووە، وەك وەزارەتی كشتوكاڵی ئەمەریكا باسی كردووە.
هەرچی گەنمەشامییە، بەرهەمی رووسیا دەگاتە 15 ملیۆن تۆن، ئەوەیش 2%ی هەناردەكردنی دنیایە لە گەنمەشامی و سێیەم دەوڵەتی دنیایە لە بەرهەمهێنانی جۆ بە رێژەی 13%ی بەرهەمی دنیا، هەروەها رووسیا سێیەم گەورەترین بەرهەمهێنەری گوڵەبەڕۆژەیە لە دوای ئۆكراینا، كاتێك توانای بەرهەمهێنانی 23%ی بەرهەمی دنیای هەیە.
هەرچی پەینی كیمیاییە، رووسیا گەورەترین سەرچاوەی یۆریایە لە دنیا و دووەم گەورەترین هەناردەكاری پۆتاسیۆمە، كە ئەو دوو مادە سەرەكین لە بەرهەمهێنانی پەینی كشتوكاڵی، كاتێك بانكی “رابۆ بانك”ی هۆڵەندی لە ماوەی ئەم مانگە رای گەیاند كە رووسیا كۆنترۆلی نزیكەی 22%ی هەناردەی دنیای لە ئەمۆنیا و 14%ی هەناردەی دنیا لە یۆریا و 14%ی هەناردەی دنیا لە فۆسفاتی ئەمۆنیۆمی یەكی كردووە، كە جۆرە سەرەكییەكانی پەینی كشتوكاڵین.
لە بواری كانزایشەوە، رووسیا چوارەم گەوەرترین هەناردەكاری ئەلەمنیۆمە لە دنیا، لە باری پۆڵایشەوە، لە 2021 توانیویەتی 15.9 ملیۆن تۆن پۆڵای خۆش نەكراو و 16.8 ملیۆن پۆڵای خۆشكراو و ئامادە هەناردە بكات، هەروەها رووسیا بەرهەمهێنەرێكی سەرەكیی مسە، 10%ی بەرهەمی نیكل لە دنیا فەراهەم دەكات، كۆمپانیای “Nornickel”ی رووسیا 15 بۆ 20%ی نیكل بۆ پارتی لە دنیا دابین دەكات، هەروەها كۆمپانیاكە لە بەرهەمهێنانی پلاتینیش رۆلی گەورەی هەیە، كە هەردوو كانزا سەرەكین لە بەرهەمهێنانی ئۆتۆمبێلی كارەبایی.
رووسیا خاوەنی پشكی گەورەیە لە هەناردنی زۆرێك لە كانزا گرنگەكانی دنیا، بەڵام لە هەمووی گرنگتر تیتانیۆمە، كە رووسیا سێیەم گەورە بەرهەمهێنەریەتی بە رێژەی 13 بۆ 13.5% لە دوای چین و ژاپۆن، تیتانیۆم تەنیا بۆ دروستكردنی فڕۆكەی بازرگانی گرنگ نییە، بەڵكو بۆ بەرهەمهێنانی كەرەستەی بەرگری سەربازیش گرنگە، بۆیە بۆ ئاسایشی نەتەوەیی زۆر گرنگە.
جیا لەوانە رووسیا سێیەم گەورەترین سەرچاوەی خەڵووزە لە دنیا (واتە خەڵوزی حەراری و كۆك)، بەشێوەیەك یەكێتی ئەوروپا بۆ دابینكردنی خەڵووز بە رێژەی 40% پشتی پێ دەبەستێت و ئێستە 14%ی كارەبای ئەوروپا لە رێگەی خەڵووزەوە بەرهەم دێت، هەروەها خەڵووزەی كانزایی پێكهاتەیەكی سەرەكییە لە بەرهەمهێنانی پۆڵا كە زیاترین مادەی بیناسازی بەكار هاتووە لە دنیادا و بەرهەمهێنانی تۆنێكی پێویستی بە 770 كیلۆگرام خەڵووز هەیە.
جیا لەوانە رووسیا دووەم گەورەترین بەرهەمهێنەری غاز و سێیەم گەورەترین بەرهەمهێنەری نەوتە لە دنیا، كاتێك 17%ی بەرهەمی غازی دنیا و 12%ی بەرهەمی نەوتی دنیا بەرهەم دێنێت، وەك بریتیش پترۆلیەم باسی كردووە، هەروەها رووسیا 22%ی بازرگانی دار لە دنیا پێك دێنێت. بۆیە رووسیا ئەگەر بە هەنگاویش بێت، پەنا بۆ فرۆشتنی بەرهەمەكانی بە رۆبل ببات، كاریگەری لەسەر دراوی خۆی و بازرگانی دنیایش دەبێت.
Kurdish